نيت آدمي از آن جا كه وابسته به تمايلات نفساني است، اصلاح آن بسيار دشوار است. نيت خدائي كردن، منوط به زدودن مهر و محبت دنيا از دل و جايگزين كردن مهر الهي است. هر اندازه محبت به دنيا در دل بيشتر باشد، به همان اندازه، انگيزه ي انجام عبادات كمتر و از عبادت خالصانه به دور است.

نيت غير خدايي كردن در عبادت، موجب فساد و بطلان عمل عبادي مي شود؛ بلكه انجام عبادت براي جلب ديگران، علاوه بر آنكه آن عمل را از عبادت بودن ساقط مي كند، موجب عقاب و كيفر نيز مي گردد. اگر غير از نيت عبادت و قصد تقرب به خدا، قصد ديگري هم دخيل باشد، اين نيز موجب بطلان عبادت است؛ مانند آن جا كه براي وضو گرفتن، نيت خنك شدن يا نظافت هم بكنيم. [1] .



[ صفحه 99]



اهل معرفتي درباره خواندن دعا مي فرمود: «دعاها را براي ترقي و كسب كمال بخوانيد، ثواب به پاي خودش مي آيد.» مثالي زد و فرمود: «اگر كسي در فصل تابستان وضو بگيرد به نيت اين كه خنك شود، وضوي او - از نظر شرعي - باطل مي شود، ولي اگر براي خدا وضو بگيرد، وضو صحيح است، خنكي هم حاصل مي شود.» [2] .

نوع ديگر نيت در عبادت، آن است كه انگيزه هاي مباح دنيوي به عمل ضميمه شود؛ مانند قرائت سوره ي واقعه جهت وسعت رزق و روزي، يا ادعيه اي كه براي سلامتي، طول عمر، فرزند صالح و... وارد شده و اين امور از نتايج آن عبادت ذكر گرديده است.

اما نياتي كه دنيا از آن قصد نشده و فقط خدا منظور است، با توجه به اشخاص و احوال افراد، داراي مراتبي است:

1. انجام عبادت براي ترس از عذاب الهي (خوف).

2. انجام عبادت براي دست يافتن به نعمت هاي بهشتي (طمع).

اين دو مرتبه، در بين بسياري از مردم شيوع دارد و عباداتي كه قصد قربت در آن شرط نيست را باطل نمي كند؛ چرا كه از شائبه هاي دنيوي به دور است. و در آيات الهي نيز به آن توصيه شده است:

وادعوه خوفاً و طمعاً؛ [3] و با بيم و اميد او را بخوانيد.

و اين حداقل مرتبه ي نيت عمل صالح است.

3. انجام عبادت براي سپاس از خدا.

اين سه نوع عبادت، در بيان حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام چنين بيان شده اند: «گروهي خدا را به اميد بخشش پرستش كردند كه اين پرستش بازرگانان است، و گروهي او را از روي ترس عبادت كردند كه اين عبادت بردگان است، و گروهي خدا را از روي سپاسگزاري پرستيدند و اين



[ صفحه 100]



پرستش آزادگان است.» [4] .

4. انجام عبادت به جهت حياء و شرمساري از حضور خداوند.

5. انجام عبادت به جهت قرب و نزديكي به خدا و كسب كمالات و جبران نقائص معنوي.

6. انجام عبادت به جهت شايستگي و سزاواري پرستش خداوند. همان گونه كه حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام در اين خصوص مي فرمايند: «معبود من! تو را از ترس آتشت و به طمع بهشتت عبادت نمي كنم، بلكه تو را شايسته ي عبادت ديدم.» [5] .

7. انجام عبادت به جهت محبت و دوستي خدا؛ و چون او را دوست مي دارند، چنين عبادت مي كنند. اين از بالاترين و بهترين مراتب ايمان و بندگي است؛ هر چند ممكن است فردي در عبادات خود، تمامي اين مراتب را در نظر داشته باشد.

بنابراين، مقصود از انجام عبادت، عملي است كه قصد آن، فقط خدا و رضايت او باشد. حج و جهاد، اگر بدون قصد رضاي حق و تقرب به او باشد، صحيح نيست و اجري ندارد. هم چنين اعمالي كه در معرض ديد بندگان خداست، مانند تعليم و تربيت، ارشاد و موعظه، كمك به ايتام، مداحي اهل بيت عليهم السلام، قرائت قرآن و... زماني موجب قرب به خداوند و برخورداري از پاداش الهي است كه به خاطر رضاي او انجام گرفته باشد.

جنگ احد بود. از لشكر اسلام يكي خودنمايي ها نمود و شمشيرزني ها كرد. خبرش را به پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم دادند، اما توجهي نفرمود. تا پايان نبردش چند بار شجاعتش را بازگو كردند، اما گويي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم نشنيده باشد، توجهي نكرد. تا اينكه مجروح شد و بر زمين افتاد. يكي از مسلمين به بالينش آمد و شجاعتش را تبريك



[ صفحه 101]



گفت. سرباز مجروح گفت: تعصب ملي داشتم، آمدم از مدينه و همشهريانم دفاع كنم. من طاقت اين جراحت را ندارم... دست برد و شمشيرش را برداشت و در قلب خود فرو كرد!

و راز بي توجهي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم همين جا فاش شد. [6] .