پيش از بيان گرديد كه از جمله شرايط كمال نماز، شرط خانوادگي و اخلاقي است. در روايت شريف آمده است: «به اخلاق الهي متصف شويد» [1] هم چنين در كشف الاسرار ميبدي از قول پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم آمده است: «مؤمن از خدا، اخلاق نيكو فرا مي گيرد». [2] اين امر شدني است و مي توان صفات الهي را در خود ايجاد و تقويت نمود؛ [3] مثلاً اگر خداوند ستار العيوب است، ما نيز عيوب ديگران را بپوشانيم و از غيبت و آبروريزي خودداري كنيم.

ملا مهدي نراقي در جامع السعادات مي نويسد: «ان الاخلاق المذمومة في القلب هي مغارس المعاصي؛ [4] همانا اخلاق زشت در باطن انسان، مزرعه ي گناهان است.» اين سخن اشاره به روايت شريف نبوي صلي الله عليه و آله و سلم است كه فرمود: «هر گناهي توبه دارد مگر بد اخلاقي، چون آدم بد اخلاق از هر



[ صفحه 86]



گناهي كه توبه كند - به خاطر اخلاقش - به گناه ديگري مبتلا مي شود.» [5] با اين كه بداخلاقي، گناه مستقلي نيست، اما از آن جا كه مزرعه ي گناهان است، ناپسند و حرام است. موارد بداخلاقي فراوان است، اما در اين مجال به ذكر چند نمونه ي كليدي بسنده مي كنيم.