فضيلت و آثار دعا از ديدگاه قرآن
در اين زمينه به چند آيه از قرآن كريم كه صراحت در فضيلت دعا دارد، اشاره مي گردد:
1- خداوند - جل جلاله - مي فرمايد:
(قل: ما يعبوا بكم ربي، لولا دعآؤكم. فقد كذبتم، فسوف يكون لزاماً.) [1] .
- بگو: اگر دعايتان نبود، پروردگارتان چه اعتنايي به شما داشت، زيرا مسلماً شما تكذيب نموديد، و لذا تكذيبتان همواره ملازم شما خواهد بود.
خداوند در اين آيه ي شريفه براي كساني كه دعا نمي كنند هيچ جايگاه و اهميتي قرار نداده؛ بنابراين، از اين كلام فهميده مي شود كه جايگاه و منزلت انسان در نزد خداوند - جل جلاله - به اندازه ي دعا كردن او، و ارزش او به قدر اهتمام به مناجات و خواندن اوست.
شايد كسي اشكال كند و بگويد: مراد از «دعا» در اين آيه، «عبادت و پرستش خداوند» است؛ ولي اين درست نيست، بلكه حق هماني است كه راويان مورد اعتماد از امامان و سروران ما روايت كرده اند كه مقصود از «دعا» در اين آيه، بدون كم و كاست همان دعايي است كه در عرف شرع فهميده مي شود.
2- خداوند - جل جلاله - مي فرمايد:
[ صفحه 66]
(فلولا اذا جآءهم بأسنا، تضرعوا، و لكن قست قلوبهم.) [2] .
- پس اي كاش هنگامي كه سختي و ناگواري اي از سوي ما به آنان مي رسيد، تضرع و زاري مي نمودند، ليكن دلهايشان قساوت پيدا نموده و سنگدل گرديده بودند.
خداوند - جل جلاله - در اين آيه ي شريفه هشدار مي دهد كه اگر كافران تضرع و زاري مي نمودند، خداوند سختي و ناگواري و خشم و عذاب و عقاب خويش را از آنان برمي داشت، و ناراحتيهاي آنان را برطرف مي نمود.
ملاحظه مي شود كه خداوند نفرمود: «اي كاش وقتي سختي و ناگواري از ناحيه ي ما به سوي آنان مي آمد، نماز مي خواندند، يا روزه مي گرفتند، يا حج به جا مي آوردند، يا قرآن قرائت مي نمودند»، و اين خود به صراحت مطلب را براي برجستگان فهيم روشن مي نمايد.
3- باز از جمله آيات، و عده ي پاكيزه خداوند - جل جلاله - است به اينكه: دعا، كليد رسيدن به آمال و آرزوهاست. آنجا كه مي فرمايد:
(و اذا سألك عبادي عني، فاني قريب، اجيب دعوة الداع اذا دعان.) [3] .
- و هرگاه كه بندگانم درباره ي من از تو بپرسند، بگو: من نزديكم، و دعاي هر دعا كننده را هنگامي كه مرا بخواند، اجابت مي كنم.
4- و نيز در اين باره است كه فرمايش ديگر خداوند - جل جلاله - كه مي فرمايد:
(أدعوني أستجب لكم، ان الذين يستكبرون عن عبادتي، سيدخلون جهنم داخرين.) [4] .
- مرا بخوانيد تا دعايتان را اجابت كنم، براستي كساني كه از پرستش و عبادت من گردنكشي مي كنند، با حالت خواري و ذلت وارد جهنم خواهند شد.
خداوند - جل جلاله - با اين آيه شريفه توجه مي دهد كه ترك كردن دعا، استكبار و گردنكشي از پرستش و عبادت او، و نيز موجب داخل شدن در آتش جهنم و عذاب خواركننده ي آن است.
[ صفحه 67]
از امام صادق عليه السلام روايت شده: «مراد از عبادتي كه انسان از آن گردنكشي مي نمايد در اين آيه، همان دعا است، و اينكه هر كس با وجود اين دستور آن را ترك كند، از مستكبران و گردنكشان خواهد بود.»
5- تنها بخشي از آياتي كه ذكر شد، براي عارفان كفايت مي كند، و اگر نبود در فضيلت دعا، جز فرمايش خداوند - جل جلاله - به سرور پيامبران - صلوات الله عليه و آله - آنجا كه مي فرمايد:
(و اصبر نفسك مع الذين يدعون ربهم بالغداوة و العشي، يريدون وجهه، و لا تعد عيناك عنهم.) [5] .
- و خويشتن را با كساني كه صبح و شام پروردگارشان را مي خوانند، در حالي كه تنها خشنودي او را اراده نموده اند، به صبر و شكيبايي وادار كن، و مبادا چشمانت را از آنان برداري.
كفايت مي كرد، و اين امر بزرگي است؛ زيرا اين خطاب در مقام ستايش و مدح كساني است كه صبح و شام به درگاه پروردگار دعا مي كنند، و خداوند - جل جلاله - به خاطر دعاي آنان در صبح و شام، به رسولش صلي الله عليه و آله دستور داده كه پيوسته ملازم آنان بوده، و چشم و توجه شريفش را از مصاحبت و همنشيني با ايشان برندارد.
[ صفحه 69]
پاورقي
[1] فرقان (25): 77.
[2] انعام(6): 43.
[3] بقره (2): 186.
[4] غافر (40): 60.
[5] كهف (18): 28.