اگر چه درك عظمت قرآن از اندازه ي فهم ما بيرون است؛ ولي اشاره ي اجمالي به عظمت همين قرآني كه در دسترس همه است فايده هاي زيادي دارد. عظمت هر كلامي بسته به يكي از امور ذيل است.

عظمت متكلم و نويسنده، مطالب و مقاصد، نتايج و ثمرات، رسول و واسطه، مرسل اليه و حامل، حافظ و نگاهبان، شارح و مبين، وقت ارسال و كيفيت آن.

برخي از اين امور خودشان بي واسطه و برخي با واسطه در عظمت يك كلام يا كتاب دخالت داشته و برخي هم نشان دهنده ي عظمت است. همه ي اين عوامل در قرآن به بالاترين وجه ممكن وجود دارد و هيچ كلام و كتاب ديگري نيست كه از اين امور تا اين اندازه برخوردار باشد.

الف) عظمت متكلم و صاحب كتاب: اين كتاب كلام عظيم مطلقي است كه همه ي عظمت هاي قابل تصور در ملك و ملكوت و تمام قدرت هاي عالم غيب و شهادت قطره اي از درياي تجلي عظمت او است. اهل معرفت معتقدند كه تمام شئون ذاتي، صفاتي و فعلي خداوند در صدور اين كلام دخالت داشته و همه ي صفات جمال و جلال او در آن تجلي كرده است و هيچ كتاب آسماني اين چنين نيست.

ب) عظمت مطالب و مقاصد: اين بحث خود نيازمند كتابي مستقل است؛ اما در اين كتاب فصلي جداگانه را به آن اختصاص داده و به اجمال به كليات آن اشاره مي كنيم.

ج) عظمت رسول و واسطه ي نزول: واسطه ي نزول قرآن جبرئيل است. وقتي



[ صفحه 119]



رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم از حجاب بشر بودن خارج شده و دل خويش را متوجه خداوند مي كرد، به روح اعظم؛ يعني جبرئيل متصل مي شد. جبرئيل يكي از اركان چهارگانه ي عالم امكان و بزرگ ترين و شريف ترين اين اركان است؛ چرا كه او فرشته ي موكل علم و حكمت و صاحب رزق هاي معنوي و غذاهاي روحاني است. جبرئيل امين در آيات و روايات تعظيم شده و او را بر فرشتگان ديگر مقدم داشته اند. [1] .

د) عظمت مرسل اليه و متحمل آن: متحمل قرآن، قلب پاك حضرت محمد صلي الله عليه و آله و سلم است كه خداوند با تمام شئون ذاتي، صفاتي، اسمائي و افعالي بر آن تجلي كرده است. ايشان داراي مقام خاتميت و ولايت مطلقه و بزرگوارترين موجودات و خلاصه ي عالم وجود و صاحب برزخيت كبري [2] و خلافت عظمي است.

ه) عظمت حافظ و نگاهبان: حافظ قرآن ذات مقدس خداوند است كه خود مي فرمايد: «بي ترديد ما خود اين قرآن را نازل كرديم و قطعا ما خود نگهدار آنيم». [3] .

و) عظمت شارح و مبين: وجود پاك و مطهر معصومين عليهم السلام از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم تا حضرت حجت صلي الله عليه و آله و سلم شارح و تبيين كننده ي اين كتاب هستند؛ آن ها كه كليدهاي عالم وجود، مخزن كبريا، معدن حكمت و صاحبان مقام جمع و فضيلتند.

ز) زمان نزول وحي: زمان نزول وحي شب قدر است؛ شبي كه بافضيلت ترين شب ها و برتر از هزار ماه مي باشد.

اما كيفيت نزول وحي خود محتاج فصلي جداگانه و طولاني است كه از ذكر آن صرف نظر مي كنيم.



[ صفحه 120]