آنچه با آن طهارت حاصل مي شود يا آب بوده كه اصل است و يا زمين. انسان سالك براي رسيدن به مقام قرب الهي دو راه دارد: اولين راه سير به سوي خدا با توجه به رحمت مطلقه؛ به ويژه رحمت رحيميه ي خداوند مي باشد. رحمت رحيميه، رحمتي است كه هر موجودي را به كمال لايق خويش مي رساند. بعثت انبياء، فرو فرستادن قرآن و به ويژه فرستادن حضرت ختمي مرتبت صلي الله عليه و آله و سلم از مصاديق رحمت رحيميه ي الهي هستند. تا ممكن است بايد از رحمت رحيميه استفاده كرد؛ اما اگر دست انسان به جهت ناتواني يا كوتاهي، از رحمت رحيميه باز ماند و از آب رحمت محروم شد، بايد به ذلت و بيچارگي، فقر و ناداري خويش توجه كند. وقتي سالك متوجه فقر ذاتي خويش شد، از غرور و خودخواهي بيرون مي آيد. در اين هنگام است كه دري از رحمت به روي او باز شده و مورد لطف و رحمت حق تعالي قرار مي گيرد. هر چه انسان بيشتر به ذلت خود پي برد، رحمت حق بيشتر شامل حالش مي شود.

به طور كلي انسان در مسير سلوك نبايد به خود اعتماد كند؛ چرا كه در اين



[ صفحه 47]



صورت از دستگيري خداوند محروم شده و رو به هلاكت خواهد رفت. زبان حال سالك در محضر قدس حضرت حق هميشه بايد اين باشد: (أمن يجيب المضطر إذا دعاه و يكشف السوء). [1] .