از احاديث پيشين نكته ي ديگري نيز به دست مي آيد كه از مهم ترين آداب رياضت است كه همان «مراعات» مي باشد. مراعات به اين معنا است كه سالك در هر درجه اي كه هست، در رياضت و تلاش هاي علمي يا عملي بايد مراعات حال خويش را كرده، با رفق و مدارا با نفس رفتار نمايد و چيزي را بيش از تحمل خويش بر نفس تحميل نكند. جوان ها بايد توجه بيشتري به اين نكته كنند؛ چرا كه اگر با نفس خويش به مدارا برخورد نكرده و آن را از لذت هاي حلال محروم كنند، ممكن است عنان نفس از كف رفته و جوان در پرتگاه هلاكت افتد؛ به گونه اي كه ديگر هرگز روي رستگاري را نبيند.

يكي از مصاديق مراعات، توجه به ارضاي غريزه ي جنسي است. سالك به ويژه در سنين جواني بايد به اين غريزه توجه نموده، آن را از ارضاي حلال محروم نكند. فرونشاندن شهوت از راهي كه خدا امر نموده، در سلوك كمك زيادي به سالك مي كند.

ازدواج يكي از سنت هاي بزرگ الهي است، علاوه بر اين كه ركن بقاي نسل بشر است، در طي مسير آخرت نيز مؤثر مي باشد؛ از همين رو رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم



[ صفحه 22]



فرمود: «كسي كه ازدواج كند، نصف دينش را به دست آورده است». [1] ايشان در روايتي ديگر فرمود: «بيشتر جهنميان مجردها هستند». [2] .

اميرمؤمنان علي عليه السلام فرمود: «عده اي از اصحاب، زن ها را بر خود حرام كرده، همه ي روزها را روزه مي گرفتند و شب ها را بيدار مي ماندند. ام سلمه به رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم خبر داد. ايشان به نزد آن ها تشريف آورده، فرمود: «آيا شما به سراغ زن هايتان نمي رويد؟ همانا من به نزد زن ها مي روم، روزها غذا مي خورم، شب ها به خواب مي روم و كسي كه از سنت من روي برگرداند از من نيست». خداوند متعال نيز اين آيه را نازل فرمود: "چيزهاي پاكيزه را كه خدا براي شما حلال كرده حرام نكنيد و از حد مگذريد كه خداوند متجاوزان را دوست نمي دارد و از آنچه خدا روزي شما كرده حلال و پاكيزه بخوريد و از خدايي كه به او ايمان داريد پروا داشته باشيد" [3] ». [4] .

امام صادق عليه السلام فرمود: «من در ايام جواني در عبادت كوشش بسيار مي نمودم، پدرم به من فرمود: «فرزندم! كمتر از اين عمل انجام ده؛ زيرا خداوند عزوجل وقتي كه بنده اي را دوست داشته باشد، به عبادت اندك هم از او راضي مي شود».» [5] .

امام باقر عليه السلام از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم نقل كرده كه ايشان فرمود: «همانا اين دين محكم است، با رفق و مدارا داخل آن شويد و عبادت خدا را مبغوض بندگان خدا نكنيد تا مثل آن سوار تندرويي باشيد كه نه سفر به انجام مي رساند و نه رمقي براي مركب خويش باقي مي گذارد». [6] .



[ صفحه 23]



پس به صورت خلاصه بايد گفت كه مراعات نفس دو جنبه دارد؛ يكي از جنبه ي لذت ها كه نبايد نفس را به ويژه در جواني از لذت هاي حلال محروم نمود و ديگري از جنبه ي عبادات كه نبايد با اكراه و بدون نشاط، عبادت را بر نفس تحميل كرد. البته ناگفته نماند افرادي كه جواني را پشت سر گذاشته و آتش شهوت در آن ها فروكش نموده است، بايد در عبادت و رياضت كوشش بيشتري به خرج دهند.

سؤال: در برخي از روايات جديت و كوشش در عبادت و رياضت ستوده شده است. اين روايات چگونه با رواياتي كه به ميانه روي در عبادت توصيه نموده قابل جمع است؟

جواب: دليل اختلاف اين روايات، اختلاف ظرفيت افراد است. برخي كه داراي نفس قوي و ظرفيت بالا هستند، بايد در عبادت و رياضت، جديت و كوشش بيشتري داشته باشند و ديگران كه در ابتداي راه بوده و ظرفيت كمي دارند، نبايد به اندازه ي دسته ي اول عبادت كنند. البته معيار اصلي، همان نشاط و بهجت نفس است.



[ صفحه 24]