يكي از مهم ترين آداب قلبي نماز و ساير عبادات، محافظت عبادت از تصرفات شيطاني است. آيه اي در قرآن در وصف مؤمنين مي فرمايد: «آنان بر نمازهايشان محافظت دارند...» [1] شايد اين آيه به همه ي مراتب محافظت اشاره مي كند. همان طور كه جسم، غذايي مادي دارد كه بايد با آن تناسب داشته باشد تا بتواند با آن غذا رشد و نمو نمايد، روح نيز غذايي دارد كه بايد متناسب با آن باشد تا رشد و كمال روحي دست دهد. غذاي مناسب روح، معارف الهي است و غذاي معنوي دل نيز فضايل اخلاقي و عبادات است. اگر اين غذاها از تصرف شيطان دور بوده و در متن دين آمده باشد [2] ، روح و دل مي توانند از آن ها بهره جسته و به كمال و قرب الهي برسند. دور بودن از تصرف شيطان، مقدمه ي اخلاص است كه جز با خداخواهي و زير پا نهادن خودخواهي و خودپرستي به دست نمي آيد. چنين حالتي فقط در انسان كامل و اولياي خاص ممكن است. البته نبايد از الطاف الهي مأيوس شد كه يأس از رحمت خداوند، منشأ همه ي سستي ها و از بزرگ ترين گناهان كبيره است.

پس سالك بايد با هر كوششي كه هست، معارف و عبادات خود را از تصرف



[ صفحه 18]



شيطان و نفس اماره خالص كرده، با دقت در اعمال خويش از دام ها و حيله هاي شيطان و نفس اماره غافل نشود. او بايد در همه ي اعمال خويش به خود سوء ظن داشته باشد و هيچ گاه نفس را به حال خود رها نكند كه ممكن است با كوچك ترين غفلتي انسان را بر زمين بكوبد و به باد هلاكت بسپارد. اگر غذاهاي روحاني دور از تصرف شيطان نباشد، نه تنها براي انسان كمالي به دست نمي آيد؛ بلكه همين غذا موجب سقوط او مي شود. در ميان اهل عرفان اصطلاحي و رياضت كشان و اهل علم افرادي هستند كه معارف، رياضت و علم در آن ها تأثير منفي نهاده و مفاسد اخلاقيشان را بيشتر كرده است؛ چرا كه عرفان و رياضت و علمشان دستخوش تصرفات شيطاني و منيت هاي نفساني گرديده است.

در ميان اهل عبادت هم كساني هستند كه عبادتشان موجب تاريك شدن دلشان گرديده، آن ها را به عجب، خودبيني، كبر، سوء ظن و... وادار نموده است. همه ي اين ها به اين دليل است كه عبادتشان دستخوش تصرفات شيطاني گرديده است. پس سالك در هر رشته اي از رشته هاي ديني و در هر راهي از راه هاي الهي كه هست: اولا بايد همچون طبيبي با محبت و پرستاري دل سوز مراقب حال خويش بوده و عيب هاي خود را پيدا كند؛ ثانيا در خلال اين مراقبت از پناه بردن به خداوند متعال در خلوت، و تضرع به درگاه او غفلت نورزد.

خداوندا! تو خود از حال ضعيف و بيچارگي ما آگاهي، مي داني كه ما بي دستگيري ذات مقدس تو از دست دشمني به اين قوت و قدرت كه به انبياء و اولياي كامل تو چشم طمع دوخته گريزي نداريم. اگر لطف و رحمت تو نباشد، اين دشمن قوي پنجه ما را به خاك هلاكت افكند و در بيابان ظلمت و شقاوت گرفتار كند. تو را به خاصان درگاهت و محرمان بارگاهت قسم مي دهم كه از ما متحيران وادي ضلالت و افتادگان بيابان گمراهي دستگيري فرما و قلوب ما را از غل و غش و شرك و شك پاك فرما.



[ صفحه 19]