بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين و لعنة الله علي أعدائهم أجمعين من الآن إلي قيام يوم الدين

خداوندا! قدم سير ما از رسيدن به بارگاه قدس تو كوتاه و دست طلب ما از دامن انس تو قاصر است. حجاب هاي شهوت و غفلت، بصيرت ما را از جمال جميل تو محروم و پرده هاي غليظ حب دنيا و شيطنت، دل هاي ما را از توجه به عز جلال تو بي نصيب نموده است. راه آخرت و طريق انسانيت، باريك است و ما بيچاره ها چون عنكبوتان، تنها در فكر خوراكيم. متحيراني هستيم كه چون كرم ابريشم تارهاي شهوات و آرزوها بر گرد خود تنيده و يكسره از عالم غيب و محفل انس چشم پوشيده ايم؛ مگر آن كه از بارقه ي الهي، چشم دل ما را روشني بخشي و از نور غيبي، ما را از خود بي خود نمايي.

«بارالها! كمال بريدگي (از تعلقات دنيوي) را براي توجه به خودت ارزاني ام فرما و چشم دل مان را به نور نظر كردن به خويش روشن گردان تا ديدگان دل، پرده هاي نور را دريده، به كان (معدن) عظمت و جلال برسد و جان هايمان به عزت قدس تو آويخته گردد». [1] .



[ صفحه 2]



چندي پيش رساله اي [2] نوشتم و به اندازه ي امكان از اسرار نماز در آن سخن گفتم؛ اما چون آن نوشتار در حد عامه ي مردم نبود، تصميم گرفتم گوشه اي از آداب معنوي نماز، اين معراج روحاني را به رشته ي تحرير در آورم؛ شايد تذكري براي برادران ايماني خويش باشد و دل سخت خودم هم از آن تأثير پذيرد. حال از تصرف شيطان و خوار شدن در پيشگاه الهي به خدا پناه مي برم؛ انه ولي قدير. و آن را بر يك مقدمه و چند مقاله و يك خاتمه مرتب نمودم.

مقدمه

نماز غير از شكل ظاهري خود، باطني دارد. ظاهر و شكل نماز داراي آدابي است كه رعايت نكردن آن، نماز را باطل و يا ناقص مي كند. [3] باطن نماز نيز همچون ظاهر آن آدابي دارد كه توجه نكردن به آن، باطن نماز را باطل و يا ناقص كرده و مراعات آن به نماز، روحي ملكوتي مي بخشد.

آيات و روايات زيادي دلالت بر اين دارد كه نماز داراي باطن و صورت ملكوتي است. در اينجا ما برخي از آن ها را مي آوريم.

خداوند متعال در قرآن كريم مي فرمايد: «روزي كه هر كس هر آنچه از نيك و بد كرده است. حاضر مي يابد و آرزو مي كند كاش ميان او و كار بدش فاصله اي دور بود». [4] با توجه به اين آيه بايد گفت، انسان ها در روز قيامت اعمال خوب و بد خود را ديده و شكل باطني و غيبي آن را مشاهده مي كنند.

خداوند در آيه اي ديگر، در وصف حال انسان ها در روز قيامت مي فرمايد:



[ صفحه 3]



«و آنان كرده هاي خويش را آماده مي يابند». [5] در آيه ي ديگري نيز آمده است: «هر كس به اندازه ي ذره اي نيكي كند، آن را مي بيند». [6] .

اين آيات و آياتي از اين قبيل، دلالت مي كند بر اين كه انسان در روز قيامت خود عمل را مي بيند، نه فقط نتيجه ي آن را.

امام صادق عليه السلام فرمود: «كسي كه نمازهاي واجب را در اول وقت ادا كند و حدود آن ها را حفظ نمايد، فرشته آن را سپيد و پاكيزه به آسمان مي برد. در اين هنگام نماز به نمازگزار مي گويد: «خدا تو را نگاه دارد؛ همانگونه كه مرا نگاه داشتي و به فرشته اي بزرگوار سپردي». كسي هم كه نمازها را بي سبب به تأخير اندازد و حدود آن ها را حفظ نكند، فرشته، نماز او را سياه و تاريك به آسمان مي برد؛ در حالي كه نماز با صداي بلند به نمازگزار مي گويد: "مرا ضايع كردي؛ خداي تو را ضايع كند؛ آن چنان كه مرا ضايع كردي و خدا مراعات حال تو را نكند؛ آن چنان كه تو مرا رعايت نكردي"» [7] .

اين حديث علاوه بر اين كه ثابت مي كند نماز، داراي صورتي غيبي و ملكوتي است، بر زنده بودن آن نيز دلالت دارد. [8] خداوند هم در قرآن فرمود: «به درستي كه سراي آخرت (سراي) زندگي (واقعي) است». [9] .

باز هم از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: «وقتي بنده ي مؤمن داخل قبر مي شود، نماز در جانب راست او و زكات در جانب چپ او است، خوبي او بر وي سايه افكنده و صبر در گوشه اي قرار مي گيرد. وقتي دو فرشته اي كه مسئول پرسش از او هستند داخل مي شوند، صبر به نماز، زكات و نيكي مي گويد: " بر شما باد ياري



[ صفحه 4]



رفيقتان و اگر شما در اين امر ناتوان شديد، من با او هستم"». [10] اين حديث به روشني دلالت بر شكل غيبي و برزخي و حيات و شعور اعمال؛ از جمله نماز مي كند.

ما قصد داريم در اين كتاب، آداب قلبي نماز را برشمريم؛ اما قبل از پرداختن به اصل بحث بايد گفت بسنده كردن به شكل ظاهري نماز و محروم ماندن از بركات و كمالات باطني آن از بالاترين درجات زيانكاري است. اين زيان، زماني آشكار مي شود كه ما از اين دنيا رخت بربسته و در قيامت در پيشگاه خداوند، وارد صحنه ي محاسبه ي اعمال شويم. در آن زمان به حسرت هايي مبتلا خواهيم شد كه عقل ما توان درك آن را ندارد. كدام حسرت بالاتر از اين كه آنچه مايه ي كمال و سعادت انسان است، موجب كدورت دل و حجاب هاي ظلماني گردد و آنچه نور چشم رسول خدا صلي الله عليه و آله است باعث ضعف بصيرت ما شود؟

پس اي عزيز! دامن همت به كمر زن و دست طلب بگشاي و با هر زحمت و سختي كه شده، حالات خود را اصلاح كن و شرايط روحيه ي نماز اهل معرفت را به دست آور، از اين معجون الهي كه براي درمان تمام دردهاي ما فراهم آمده استفاده كن و تا فرصت باقي است خود را از اين منزگاه تاريكي و حسرت و چاه عميق دوري از خداوند برهان و به وصال حضرت دوست برسان كه اگر نماز از دست برود، باقي وسيله هاي قرب و كمال نيز از دست خواهد رفت؛ چرا كه: «اگر نماز پذيرفته شد، ساير اعمال نيز پذيرفته خواهد شد و اگر رد شد كارهاي ديگر [نيز] رد مي شود». [11] .



[ صفحه 7]