- خلل سهوي در مقدمات نماز بوده است: الف: در وسط نماز مي فهمد كه يكي از مقدمات را ندارد (1) / ب: بعد از نماز مي فهمد كه يكي از مقدمات را نداشته است (2)

- خلل سهوي در مقارنات نماز بوده است:

الف: در ركعت هاي نماز بوده است (3)

ب: در غير ركعت ها بوده است:

1. از اركان نماز بوده: زياد كرده است (4) / كم كرده است: محل تدارك باقي است (5)، محل تدارك باقي نيست (6)

2. غير اركان بوده: زياد كرده است (7) / كم كرده است: محل تدارك باقي است (8)، محل تدارك باقي نيست (9)

(1) كسي كه در بين نماز بفهمد از اول، طهارت (وضو يا غسل و يا تيمم) نداشته، و يا لباس و بدنش نجس بوده، و يا لباسش غصبي بوده، و يا هنوز وقت داخل نشده، و يا نمازش را پشت به قبله مي خواند [و وقت نماز هم وسيع است] و يا مكانش غصبي است، در تمام اين صورت ها نمازش باطل است. [1] .

(2) اگر بعد از نماز متوجه شود كه يكي از مقدمات را نداشته است، در مقدمات ركني، نماز باطل است و در غير ركني نماز صحيح است كه در زير مقدمات ركني و غير ركني ترسيم مي گردد: [2] .



[ صفحه 103]



انواع مقدمات [3] :

الف: مقدمات ركني: 1. طهارت داشتن (وضو - غسل - تيمم) / 2. داخل شدن وقت / 3. غصبي نبودن مكان در صورتي كه خودش غصب كرده باشد / 4. رو به قبله بودن در صورتي كه در وسعت وقت بفهمد پشت به قبله خوانده است.

ب: مقدمات غير ركني: 1. پوشش و تمام شرايط آن / 2. شرايط مكان نمازگزار مگر غصبي نبودن در صورتي كه خودش غصب كرده باشد / 3. پاك بودن بدن

(3) اگر كسي سهوا ركعتي از نماز را كم يا زياد كند نمازش باطل است.

مسأله: اگر يك ركعت يا بيشتر را فراموش كند و قبل از سلام متوجه شود، بقيه ي نماز را مي خواند و نمازش صحيح است و هم چنين است اگر بعد از سلام متوجه شود و هنوز منافي انجام نداده باشد [و بعد از نماز دو سجده سهو براي سلام زياد شده انجام مي دهد]. [4] .

(4) اگر كسي يكي از اركان نماز را زياد كند نمازش باطل است [5] مگر در دو مورد:

الف) در نماز جماعت كه اگر به خاطر متابعت از امام در يك ركعت دو ركوع و يا چهار سجده انجام دهد نمازش صحيح است. [6] .

ب) در نمازهاي نافله كه اگر شك كند ركوع كرده يا نه و بعد از انجام ركوع متوجه شود كه ركوع كرده بوده نمازش صحيح است. [7] .

(5) اگر كسي در نماز يكي از اركان نماز را سهوا به جا نياورده باشد؛ ولي



[ صفحه 104]



محل تداركش باقي باشد بايد تدارك نمايد و نمازش صحيح است به طور مثال:

مسأله: اگر ركوع را فراموش كند و پيش از آن كه به سجده برسد، يادش بيايد، بايد بايستد بعد به ركوع رود. [8] .

مسأله: اگر بعد از آن كه پيشاني به زمين برسد، يادش بيايد كه ركوع نكرده بنابر احتياط واجب بايد بايستد و ركوع را به جا آورد و نماز را تمام كند و دوباره بخواند. [9] .

مسأله: اگر كسي دو سجده را فراموش كرده باشد و قبل از ركوع ركعت بعد و يا قبل از سلام نماز متوجه شود برگشته و تدارك مي نمايد و نمازش صحيح است. [10] .

(6) اگر كسي سهوا يكي از اركان نماز را به جا نياورده و محل تداركش هم باقي نباشد نمازش باطل است.

مسأله: اگر بعد از رسيدن به ركوع يادش بيايد كه دو سجده از ركعت پيش فراموش كرده، نمازش باطل است. [11] .

(7) اگر كسي سهوا در نماز يكي از واجبات غير ركني را زياد نمايد نمازش صحيح است؛ ولي بعد از سلام نماز بنابر احتياط واجب دو سجده سهو مي نمايد. [12] .

(8) اگر كسي در نماز يكي از واجبات غير ركني را كم كند و محل تداركش



[ صفحه 105]



باقي باشد بايد تدارك نمايد و نمازش صحيح است به طور مثال:

كسي كه يك سجده يا تشهد را فراموش كرده و وارد ركوع بعدي نشده كه بايد برگردد و تدارك نمايد مگر در جهر و اخفات (آهسته و بلند خواندن) كه اگر سهوا هر كدام را به جاي ديگري انجام دهد اعاده ي قرائت لازم نيست؛ اگر چه محل تداركش هم باقي باشد؛ ولي اعاده بهتر است. [13] .

مسأله: مراد از گذشتن از محل تدارك آن است كه داخل ركن ديگري كه بعد از آن است، شده باشد و يا محل جزء فراموش شده، كار خاصي باشد كه از محل اين كار خاص، گذشته باشد، مانند ذكر ركوع و سجود هنگامي كه فراموش كند و بعد از سر برداشتن از ركوع يا سجود يادش بيايد. [14] .

(9) اگر كسي در نماز سهوا يكي از واجبات غير ركني را كم كند؛ ولي محل تداركش باقي نباشد باز هم نمازش صحيح است و فقط بعد از نماز دو سجده ي سهو به جا مي آورد. البته اگر آنچه فراموش كرده يك سجده و يا تشهد باشد بايد بعد از سلام نماز، اول قضاي آن را به جا آورد و سپس دو سجده ي سهو انجام دهد. [15] .

مسأله: اگر ذكر واجب سجده يا چيزهاي ديگري كه غير از گذاشتن پيشاني است فراموش كند، قضاي سجده لازم نيست و هم چنين اگر در هنگام انجام دادن قضاي سجده ي فراموش شده، ذكر را فراموش كند، اعاده ي سجده لازم



[ صفحه 106]



نيست اگر چه بهتر است بنابر احتياط مستحب اعاده نمايد. [16] .

مسأله: اگر بعضي از تشهد را سهوا ترك كرده باشد و بعد از رسيدن به ركن بعدي متوجه شود، قضاي آن بعد از نماز لازم نيست. [17] .

مسأله: اگر سجده ي سهو را بعد از سلام نماز عمدا به جا نياورد، معصيت كرده و واجب است هر چه زودتر آن را انجام دهد و چنانچه سهوا به جا نياورد، هر وقت يادش آمد بايد فورا انجام دهد و لازم نيست نماز را دوباره بخواند. [18] .