خداوند متعال در قرآن كريم مي فرمايد: «انّ الصّلوة كانت علي المؤمنين كتاباً موقوتاً» [1] .

بر اساس روايات ائمه هدي عليهم السلام كلمه ي «موقوت» در اين آيه به معاني (موجوب، مفروض و ثابت) است. از داود بن فرقد روايت شده است كه گفت: «معني آيه ي «... كتاباً موقوتاً» را از امام صادق عليه السلام پرسيدم، فرمود: يعني كتاباً ثابتاً.» [2] .

بنابراين نماز وظيفه ي ثابتي است كه جز در مواردي براي زنان، در هيچ حالتي ساقط نمي شود و مانند ديگر عبادات، منوط به استطاعت نيست. مرد مسلمان در هر شرايطي كه باشد بايد آن را به جاي آورد. پياده بودن، سواره بودن، جنابت، بيماري، نبرد و حتي حرق و غرق مانع از اداي اين فريضه ي الهي نيست و به هر صورت ممكن (ايستاده، نشسته و به پهلو خوابيده) بايد ادا شود.



[ صفحه 33]



قرآن كريم درباره ي نماز در جنگ مي فرمايد: «و اذا كنت فيهم فاقمت لهم الصلوة فَلتقُم طائفة منهم معك وليأ خذوا اسلحتهم فأذا سجدوا فليكونوا من ورائكم ولتأت طائفة اخري لم يُصلّوا فليصلوا معك و ليأخذوا حذرهم و اسلحتهم ودّ الذين كفروا لو تغفلون عن اسلحتكم و امتعتكم فَيميلون عليكم ميلةً واحدةً و لا جناح عليكم ان كان بكم اذيً من مطرٍ او كنتم مرضي ان تضعوا اسلحتكم و خذوا حذركم ان اللّه اعد للكافرين عذاباً مهينا.» [3] .

اي پيامبر! هنگامي كه در ميان سپاهيان هستي و براي آنان نماز جماعت به پا مي داري، آنان بايد به دو گروه تقسيم شوند. نخست عده اي با حمل سلاح با تو به نماز ايستند، سپس هنگامي كه اين گروه سجده كردند و ركعت اول نمازشان تمام شد، تو در جاي خود توقف مي كني و آنان با سرعت ركعت دوم را تمام مي كنند و به ميدان نبرد بازمي گردند و در برابر دشمن مي ايستند و گروه دوم كه نماز نخوانده اند جاي گروه اول را مي گيرند و با تو نماز را مي خوانند. گروه دوم نيز بايد وسايل دفاعي و سلاحشان را همراه خود داشته باشند و آن را بر زمين نگذارند؛ زيرا دشمن همواره در كمين است كه از فرصت، استفاده كند و دوست دارد كه شما از سلاح و متاع خويش غافل شويد تا يكباره بر شما حمله ور شود و اگر از باران ناراحت باشيد و يا بيمار شويد، بر شما گناهي نيست كه سلاح خود را بر زمين بگذاريد؛ ولي در هر صورت از همراه داشتن وسايل حفاظتي و ايمني (مانند زره و كلاه خود و امثال آن) غفلت نكنيد و حتي در حال عذر، حتماً آن ها را با



[ صفحه 34]



خود داشته باشيد كه اگر دشمن حمله كند بتوانيد تا رسيدن كمك خود را حفظ كنيد. شما اين دستورات را به كار ببريد و مطمئن باشيد كه پيروزي از آن شما است. زيرا خداوند براي كافران، مجازات خواركننده اي آماده كرده است.

حسين بن علي عليه السلام در ميدان نبرد عاشورا با خون خويش وضو ساخت و اقامه نماز كرد و به پيروان خويش آموخت كه ترك نماز در هيچ شرايطي جايز نيست. كسي كه نماز واجبش را از روي انكار و يا سبك شمردن رها سازد، كافر و مرتد است.

عبداللّه بن ميمون از امام صادق عليه السلام، از پدرش جابر بن عبداللّه انصاري روايت كرده است كه گفت: رسول خدا فرمود: «ما بين الكفر و الايمان الاّ ترك الصّلاة» [4] .

ميان كفر و ايمان فاصله اي جز ترك نماز نيست.

و از امام باقر عليه السلام روايت شده كه فرمود: «پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرموده اند: «ما بين المسلم و بين ان يكفر ان يترك الصلاة الفريضة متعمداً او يتهاون بها فلا يصلّيها.» [5] .

ميان مسلمان و كافر شدنش، فاصله اي جز ترك عمدي نماز يا سستي اي كه به ترك آن منتهي شود، وجود ندارد.

مردي به سوي پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم آمد و گفت: اي رسول خدا! مرا وصيت كن. فرمود: «لا تدع الصّلوة متعمّداً فانّ من تركها متعمّداً فقد برئت منه ملّة الاسلام.» [6] .



[ صفحه 35]



نماز را از روي عمد وامگذار؛ زيرا آن كه نماز را از روي قصد و عمد رها كند، آيين مسلماني از او برطرف شود. و به همين خاطر مسلمانان از او دوري كنند و برائت جويند.

از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه: «انّ تارك الصّلوة كافرٌ.» [7] .

آن كس كه نماز را بدون علت رها كند كفر ورزيده است.

در جنگ صفين- كه از مهم ترين نبردهاي صدر اسلام است- سپاهيان علي عليه السلام در كشاكش جنگ، امير خود را ديدند كه در ميان لشكر ايستاده و به آفتاب مي نگرد. ابن عباس جلو رفت و سبب را پرسيد. امام فرمود: «مي خواهم وقت نماز ظهر را بدانم.»

ابن عباس گفت: «آيا در اين گيرودار و اشتغال به جنگ، وقت نماز است؟»

امام فرمود: «ما براي چه با اين قوم مي جنگيم؟ آيا جز براي اين است كه نماز برپا شود؟» [8] .

و اما اگر بخواهيم درباره ي لزوم توجه به امام حسين عليه السلام در هر زمان و مكان صحبت كنيم، آنچه بايد گفته شود اين است كه انسان هايي كه سالك كوي حقند، بايد براي رسيدن به كمال خويش اوصاف خاصي را تحصيل نموده و لازم است كه انبيا و اولياي الهي را كه از هر جهت الگو و اسوه اند، انتخاب نموده و حالات و حركات و سكنات آن ها را در تمام لحظه ها و مكان ها الگوي خود قرار دهند. حال، علاوه بر اين كه خداوند متعال، رسول گرامي اسلام را اسوه معرفي مي كند، در روايتي از امام حسين عليه السلام آمده است كه آن حضرت نيز، خود را اسوه



[ صفحه 36]



معرفي كرده اند و فرموده اند كه: «فلكم فيّ اسوة» [9] .

و اين مسأله بيان كننده اين نكته است كه انسانِ طالب كمال، براي رسيدن به كمال خويش، بايد اسوه اي همچون امام حسين عليه السلام را در همه ي زمان ها و مكان ها ياد كند و با توجه كردن به او در طريق سعادت گام بردارد. جمله ي معروف (كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا) حتي اگر حديث هم نباشد، حقيقتي است كه اين مطلب را به اثبات مي رساند و خود به روشني نشان دهنده ي جامعيت حضور ياد و وجود گرانقدر امام حسين عليه السلام در تمام زمان ها و مكان ها است.

و اما نكته هايي كه از اين عبارت پر مفهوم برداشت مي شود، عبارت است از:

1. هر زمان و مكاني كه متصوّر مي شود، به مثابه ي زمان عاشورا و مكان كربلا است. به عبارت ديگر، انسان ها در هر عصر و مكاني كه باشند، همچون افراد حاضر در روز عاشورا و زمين كربلا، حضرت بر تمام آن ها اشراف دارد.

2. آدمي در هر زمان و مكاني مي تواند در پاي درس و تربيت امام حسين عليه السلام قرار گيرد و در همان جا خويشتن را در لشكريان حضرت جاي دهد و در جهت ادامه ي راه و رسيدن به اهداف امام گام بردارد. در زيارتنامه ها به صورت مكرر اين مضمون آمده است كه: «من با دوستانتان دوست و با دشمنانتان دشمن و در حال جنگم. با وليّ شما موالات و با عدّو شما معادات دارم. از خداوند مي طلبم كه توفيق خونخواهي شما را در ركاب پيشوايي راهنما و حقگو نصيبم كند.» [10] .



[ صفحه 37]



امثال اين گونه تعبيرات، نشان تداوم و امكان حضور آدمي در لشكر امام حسين عليه السلام در طول تاريخ است؛ وگرنه عاشورا به پايان رسيده و بسياري از انسان ها نيز در زمين كربلا نيستند و دشمنان آن حضرت نيز مرده اند.

3. نبرد عاشورا اگرچه از نظر زمان بسيار كوتاه بود؛ اما از نظر امتداد، طولاني ترين درگيري با باطل است و تا هر زمان كه هر آرزومندي آرزو كند كه كاش در كربلا بود و در ياري امام به شهادت مي رسيد، امتداد دارد. اين آرزو و اشتياق، به خوبي در زيارتنامه ها جلوه گر است كه: «يا ليتني كنت معكم فافوز معكم» [11] .

امام خميني(ره) درباره ي مفهوم اينكه هر روز عاشورا است، مي فرمايد: «اين كلمه ي كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا يك كلمه بزرگي است... همه روز بايد ملت ما اين معني را داشته باشد كه امروز روز عاشورا است و ما بايد مقابل ظلم بايستيم و همين جا هم كربلا است و بايد نقش كربلا را ما پياده كنيم. انحصار به يك زمين ندارد؛ انحصار به يك افراد نمي شود؛ قضيه كربلا منحصر به يك جمعيت هفتاد و چند نفري و يك سرزمين كربلا نبوده؛ همه زمين ها بايد اين نقش را ايفا كنند.» [12] .

آري، توجه به امام حسين عليه السلام، در هر زمان و مكاني، همچون توجه به نماز وجود دارد؛ هم چنان كه در زيارت عاشورا، وقتي صحبت از مصيبت شهادت حضرت به ميان مي آيد گفته مي شود كه: «و جلت و



[ صفحه 38]



عظمت المصيبة بك علينا... و علي جميع اهل السماوات.» يعني آشكار و بزرگ است اين مصيبت تو بر ما و بر تمام اهل آسمان ها و زمين. و اين مطلب بديهي است كه خواندن زيارت عاشورا در هر مكان و زماني جايز و بلكه توصيه شده است كه خود حاكي از گستردگي ياد و توجه به امام حسين عليه السلام در هر زمان و مكاني است.



[ صفحه 39]