تعقيبات نماز
زماني كه نمازگزار نمازش را به پايان مي برد. بهتر است نمازش را با تعقيبات آن تكميل نمايد؛ زيرا كه در تعقيبات نماز اسراري نهفته است كه بيان و توضيح آنها مي تواند راهنماي ما در اين زمينه باشد.
مولاي بزرگوار، امام صادق عليه السلام در اين زمينه مي فرمايند:
«همانا چون بنده (پس از نماز) شتاب كند و به دنبال انجام كار خود رود خداي تبارك و تعالي فرمايد:
آيا بنده من نمي داند كه به راستي منم آن خدايي كه حاجتها را برمي آورم؟!» [1] .
و پيامبر بزرگوار صلي الله عليه و آله و سلم مي فرمايند: خداي تعالي فرمايد:
«بنده مرا بنگريد كه نماز به جاي آورد ولي درخواست حاجت نكرد. گويا از من بي نياز است! نمازش را برگردانيد و بر چهره اش بكوبيد.!!» [2] .
اين روايات تكان دهنده، عمل به تعقيبات و دعا بعد از فريضه نماز را مورد توجه قرار مي دهد و نمازگزار را به عمل نمودن آنها سوق مي دهد؛ زيرا عمل ننمودن به تعقيبات نماز موجب ناخشنودي خداي تعالي مي باشد.
بنابراين تعقيبات نماز يكي از شايسته ترين اعمالي است كه بهتر است نمازگزار پس از انجام فريضه نمازش، به آن بپردازد تا از درياي بيكران لطف و رحمت خداي تعالي بي بهره نماند. تعقيبات فريضه نماز فراوان است و كتاب هاي دعا مخصوصا كتاب پرارزش مفاتيح الجنان، بهترين راهنما در اين زمينه مي باشد.
برخي از رواياتي كه در اين زمينه از سوي ائمه معصومين عليهم السلام بيان گرديده است بهترين
[ صفحه 272]
راهنماي ما در اين زمينه مي باشد.
مولاي بزرگوار، امام موسي بن جعفر عليه السلام مي فرمايند:
«هر كس در تعقيب نماز صبح و مغرب پيش از آنكه برخيزد و يا با كسي سخن گويد آيه:
ان الله و ملائكته يصلون علي النبي، يا ايها الذين آمنوا صلوا عليه و سلموا تسليما
«به راستي كه خداوند و ملائك او بر پيامبر درود مي فرستند. اي كساني كه ايمان آورده ايد بر پيامبر درود بفرستيد و بر او سلام گوئيد (تسليم فرمان او شويد)» (احزاب، 56)
را قرائت كند و بعد بگويد:
اللهم صل علي محمد النبي و ذريته
«خدايا بر محمد صلي الله عليه و آله و سلم و ذريه او درود بفرست»
خداوند يكصد حاجت او را روا كند، هفتاد حاجت در دنيا و سي حاجت در آخرت» [3] .
پس از ذكر اين آيه شريفه و صلوات فرستادن بر پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و ذريه ايشان عليهماالسلام بهترين عملي كه يك نمازگزار مي تواند به آن مبادرت ورزد، ذكر بانوي بزرگوار، حضرت فاطمه عليهاالسلام مي باشد.
مولاي بزرگوار، امام صادق عليه السلام مي فرمايند:
«هر كس تسبيح حضرت فاطمه عليهاالسلام را قبل از اينكه وضع خود را بعد از نماز واجب به هم زند، به جا بياورد، خداي متعال او را مشمول مغفرت خود مي گرداند و آن تسبيح با «الله اكبر» آغاز مي شود.» [4] .
ذكر تسبيح بانوي بزرگوار عليهاالسلام يكي از اعمال مطلوبي است كه بعد از نمازهاي فريضه به
[ صفحه 273]
آن سفارش فراوان گرديده است. نمازگزار بايد توجه داشته باشد كه پس از فريضه نماز، حالت نماز را همچنان حفظ كند و پاهاي خود را تغيير ندهد و در همان حال نماز به ذكر بانوي بزرگوار عليهاالسلام بپردازد.
مولاي بزرگوار، امام صادق عليه السلام در زمينه ارزش تسبيح بانوي بزرگوار عليهاالسلام مي فرمايند:
«تسبيح حضرت زهرا عليهاالسلام در هر روز و در تعقيب هر نماز فريضه، نزد من محبوب تر از به جا آوردن هزار ركعت نماز در هر روز مي باشد.» [5] .
اين روايت، ارزش و اهميت ذكر بانوي بزرگوار عليهاالسلام را به خوبي بيان مي دارد و علت تأكيد بر مداومت آن را مورد توجه قرار مي دهد.
مولاي بزرگوار، امام صادق عليه السلام طريقه بيان اين تسبيح ارزنده را اينگونه بيان فرموده اند:
«تسبيح فاطمه عليهاالسلام را با الله اكبر شروع كرده و آن را سي و چهار مرتبه بگوي. سپس سي و سه بار الحمدلله و سپس سي و سه مرتبه سبحان الله بگوي.» [6] .
پس از ذكر تسبيح بانوي بزرگوار عليهاالسلام بهترين تعقيبات، دعاهاي هر نماز مي باشد كه در كتاب پرارزش مفاتيح الجنان درج شده است. دعاهاي ديگري نيز در اين كتاب بيان گرديده است كه با مراجعه به آن نمازگزار مي تواند بهترين آنها را انتخاب كند.
اما لازم است نمازگزار در مورد خواندن دعا چند نكته را مورد توجه قرار دهد.
1 - بهتر است قبل از شروع به دعا، بر پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و آل او صلوات و درود بفرستد.
مولاي بزرگوار، امام صادق عليه السلام مي فرمايند:
«هر دعايي كه خدا با آن خوانده شود، پوشيده است، بالا نمي رود و به هدف اجابت نمي رسد مگر اينكه صلوات بر محمد و آل محمد عليهماالسلام همراه با آن باشد.» [7] .
[ صفحه 274]
2 - نمازگزار بايد توجه داشته باشد كه دعايش با حضور قلبي توأم گردد زيرا كه خداوند دعايي را كه به غفلت خوانده شود، نمي پذيرد.
پيامبر بزرگوار صلي الله عليه و آله و سلم خطاب به مولاي بزرگوار، اميرالمؤمنين عليه السلام مي فرمايند:
«يا علي، خداي عزوجل دعاي كسي را كه توجه قلبي نداشته باشد نمي پذيرد.» [8] .
بنابراين لازم است كه دعا همراه با حضور قلبي و با توجه به مفهوم آن، برگزار گردد تا مورد قبول خداي تعالي قرار گيرد.
سليمان بن عمر گويد: شنيدم كه مولاي بزرگوار، امام صادق عليه السلام مي فرمودند:
«به راستي كه خداي عزوجل دعايي را كه به غفلت خوانده شود اجابت نمي كند. پس هر گاه دعا كردي به دعا توجه قلبي داشته باش و دعا كن و يقين داشته باش كه به اجابت مي رسد.» [9] .
اگر دعا با توجه به مفهوم آن و با توجه قلبي همراه باشد در قلب انسان اثري پديد مي آورد كه آثارش در جسم انسان نيز ظاهر مي شود. بر اثر دعايي كه از قلب برمي آيد، گاهي قطره ي اشكي در چشم و لرزشي در بدن آشكار مي شود كه علامت قبولي دعا مي باشد.
مولاي بزرگوار، امام صادق عليه السلام مي فرمايند:
«آنگاه كه اندامت مرتعش شد و ديدگانت اشك آلود گرديد و خوفي در دلت پديد آمد، هر چه زودتر حاجت خود را درخواست كن كه اجابت در راه است.» [10] .
زماني كه نمازگزار دست به درگاه حضرت باريتعالي بلند نموده و با توجه قلبي و با توجه به مفاهيم آن دعا كرد، بايد اطمينان قلبي داشته باشد كه دعايش مورد قبول حضرت حق تعالي قرار گرفته است.
مولاي بزرگوار، امام صادق عليه السلام مي فرمايند:
«هيچ بنده اي دست به درگاه خداي عزيز جبار نگشايد جز اينكه خداي عزوجل شرم
[ صفحه 275]
كند كه آن را خالي بازگرداند تا اينكه از فضل و رحمت خود آنچه كه مي خواهد او را برخوردار گرداند، پس بهتر است آن را به سر و روي خود بكشد.» [11] .
به پاس موفق شدن در حضور حضرت باريتعالي و عرض ارادت و بندگي به پيشگاه او و اداي فريضه نماز، لازم است نمازگزار نمازش را با سجده شكر به درگاه حضرتش به پايان رساند.
مولاي بزرگوار، امام صادق عليه السلام مي فرمايند:
«مطلب اين است كه نمازگزار پس از انجام فريضه نماز، به سجده رود تا سپاس خداوند متعال را بر انعامي كه به او عطا فرموده و به انجام وظيفه اش موفق ساخته، بجاي آورد.
كمتر ذكري كه در آن بايد گفته شود گفتن سه مرتبه «شكرا لله» مي باشد.» [12] .
و در نهايت شايسته است كه بنده نمازگزار مؤمن به قصد زيارت ولي نعمت خويش كه نقش ارزنده اي در رسيدن به حقيقت شناخت خداي يگانه داشته است، درود و سلام بفرستد، و در آغاز روز، پس از نماز صبح، با مولاي بزرگوار خود، امام مهدي عليه السلام عهد و پيمانش را تجديد كند و آمادگي خود را براي جانفشاني در پيشرفت اسلام، ابراز نمايد و نيز بدين وسيله مولاي خود را زيارت نمايد.
بهترين زيارتي كه از سوي ائمه معصومين عليهماالسلام در اين زمان باشكوه بيان گرديده است، مي تواند راهنماي نمازگزار در اين زمينه باشد و آن زيارتي است كه هر روز بعد از نماز صبح مولاي ما حضرت صاحب الزمان عليه السلام را زيارت كند.
در اين دعا مي خوانيم:
اللهم بلغ مولاي صاحب الزمان، صلوات الله عليه عن جميع المؤمنين و المؤمنات، في مشارق الارض و مغاربها، و برها و بحرها، و سهلها و جبلها، حيهم و ميتهم، و عن والدي و ولدي و عني،
[ صفحه 276]
من الصلوات و التحيات، زنة عرش الله و مداد كلماته و منتهي رضاه و عدد ما أحصاه كتابه و أحاط به علمه.
اللهم اني اجدد في هذا اليوم و في كل يوم، عهدا و عقدا و بيعة في رقبتي.
اللهم كما شرفتني بهذا التشريف و فضلتني بهذه الفضيلة و خصصتني بهذه النعمة، فصل علي مولاي و سيدي صاحب الزمان و اجعلني من أنصاره و أشياعه و الذابين عنه، و اجعلني من المستشهدين بين يديه، طائعا غير مكره في الصف الذي نعت أهله في كتابك فقلت؛ صفا كأنهم بنيان مرصوص علي طاعتك و طاعة رسولك و اله عليهم السلام
اللهم هذه بيعة له في عنقي الي يوم القيامة
«پروردگارا، بر مولاي ما حضرت صاحب الزمان از سوي تمام مؤمنين و مؤمنات كه در مشرق و مغرب هاي عالمند، و در خشكي و درياي جهانند، و از همه زندگان و مردگان و از جانب پدر و مادر و فرزندان من، درود و تحيت فرست، درودي كه به سنگيني عرش و به مقدار كلمات خدا باشد و به منتهاي خشنودي و رضاي او و به عدد آنچه در كتاب او بشمار آمده و علم او بر آن احاطه كرده است.
پروردگارا، من امروز عهد و پيمان و بيعتي را كه از آن حضرت بر عهده من است، تجديد مي كنم. پروردگارا، چنانچه مرا به اين شرافت سرافراز فرمودي و به اين فضيلت گرامي داشتي و به نعمت بزرگ مرا مختص گردانيدي، پس بر مولا و آقاي من، حضرت صاحب الزمان درون فرست و مرا هم از ياران و پيروان و مدافعين و ياري كنندگان آن بزرگوار قرار ده و از آناني قرار ده كه با كمال شوق و بدون كراهت در ركاب آن بزرگوار، به درجه شهادت، نايل مي گردند. همان كساني كه در كتاب خود آنان را توصيف كرده و فرموده اي؛ آنان در صفي كه در راه اطاعت تو و اطاعت رسول تو و اهل بيت او عليهماالسلام مي باشند.
پروردگارا، اين بيعتي است كه تا روز قيامت بر عهده من است.» [13] .
علامه مجلسي گويد؛ كه من در بعضي كتب قديم ديده ام كه بعد از اين زيارت، دست راست را به دست چپ بزن، مانند آن كه با آن بزرگوار بيعت مي كني.
و السلام علي من اتبع الهدي
پاورقي
[1] ان العبد اذا عجل فقام لحاجته يقول الله تبارك و تعالي: اما يعلم عبدي اني انا الله الذي اقضي الحوائج؟ (اصول كافي، ج 4، ص 223).
[2] كانه قد استغني عني خذوا صلاته فاضربوا بها وجهه. (احاديث نماز، ج 2، ص 43).
[3] من قال في دبر صلاة الصبح و صلاة المغرب قبل ان يثني رجليه او يكلم احدا: (آيه 56 سوره احزاب) اللهم صل علي محمد النبي و ذريته، قضي الله له مائة حاجة سبعون في الدنيا و ثلاثون في الآخرة... (ثواب الاعمال، ص 347).
[4] من سبح تسبيح فاطمة الزهراء عليهاالسلام قبل ان يثني رجليه من صلاة الفريضة غفر الله له، و ليبد أبا لتكبير. (احاديث نماز، ج 2، ص 45).
[5] تسبح فاطمة الزهراء عليهاالسلام في كل يوم في دبر كل صلاة احب الي من صلاة الف ركعة في كل يوم. (ثواب الاعمال، ص 363).
[6] في تسبيح فاطمة عليهاالسلام تبدأ بالتكبير اربعا و ثلاثين، ثم التحميد ثلاثا و ثلاثين، ثم التسبيح ثلاثا و ثلاثين. (احاديث نماز، ج 2، ص 50).
[7] كل دعاء يدعي الله عزوجل به محجوب عن السماء حتي يصلي علي محمد و آل محمد (اصول كافي، ج 4، ص 250).
[8] يا علي: لا يقبل الله عزوجل دعاء قلب ساه. (تحف القلوب، ص 78).
[9] ان الله عزوجل لا يستجيب دعاء بظهر قلب ساه، فاذا دعوت فاقبل بقلبك ثم استيقن بالاجابة. (اصول كافي، ج 4، ص 221).
[10] اذا اقشعر جلدك و دمعت عيناك، فدونك دونك، فقد قصد قصدك. (همان، ص 328).
[11] ما ابرز عبد الي الله العزيز الجبار الا ستحيا الله عزوجل ان يردها صفرا حتي يجعل فيها من فضل رحمته ما يشاء، فاذا دعا احدكم فلا يرد يده حتي يمسح علي وجهه و رأسه. (اصول كافي، ج 4، ص 218).
[12] انما يسجد المصلي سجدة بعد الفريضة ليشكر الله تعالي ذكره فيها علي من به عليه من اداء فرضه، و ادني ما يجزي فيها «شكرا لله» ثلاث مرات. (من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 523).
[13] مفاتيح الجنان.