شناخت دستگاه گوارش؛ نشانه نظم


اي انسان گمان مبر كه تو جرم كوچكي هستي زيرا كه علم بزرگي در تو پيچيده است و تو آن كتاب مبيني هستي كه به وسيله تو اسراري ظاهر مي گردد.

اميرالمؤمنين عليه السلام

شناخت انسان يكي از عميق ترين دانش بشري به شمار مي رود و بزرگترين هنر انسان اين است كه بتواند خود را آنچنان كه هست، بشناسد.

شناخت انسان به انديشه و علم گسترده و عميقي نياز دارد كه بدون آن نمي توان به شناخت واقعي او دسترسي پيدا كرد.

روش شناخت انسان، شيوه مخصوص به خود دارد كه اگر كسي براساس آن به سوي اين آگاهي گام بردارد، به شناخت عميق او پي خواهد برد و هرگز دچار انحراف و سرگرداني نخواهد شد؛ زيرا كه اين شناخت براساس علمي استوار و محكم بنا گرديده كه از جايگاهي معتبر و قابل اعتماد سرچشمه گرفته است.

فرايند رشد انسان، از لحظه اي آغاز مي گردد كه او از تركيب يك سلول از پدر، به نام اسپرماتوزوئيد و يك سلول از مادر، به نام اوول، به وجود مي آيد و در رحم مادر، شروع به تكامل مي نمايد.

به تدريج كودك در رحم مادر، مراحل رشد خود را طي مي كند، تا به مرحله تولد برسد. پس از تولد نيز همچنان رشد و نمو كودك ادامه پيدا مي كند تا به مراحل نوجواني و مراحل بالاتر مي رسد.

مهمترين عاملي كه موجب رشد جسمي انسان مي گردد، تغذيه سالم او است كه به وسيله دستگاه منظم گوارش وي صورت مي پذيرد.

يافته هاي علوم زيستي، مبين مطالعات گسترده انسان در اين زمينه مي باشد و بيانگر آن



[ صفحه 48]



است كه انسان همواره براي شناخت جسم خود ارزش قائل بوده و همواره سعي داشته، كه از جنبه هاي مختلف، به اين شناخت نايل گردد.

مطالعه دستگاه گوارش و عملكرد آن از سوي دانشمندان عهد يونان و ايران باستان تاكنون همواره ادامه داشته است.

هدف ما در اين بررسي، تحقيقي پيرامون چگونگي عملكرد دستگاه گوارش از ديدگاه روايات اسلامي مي باشد، زيرا كه اين موضوع در روايات اسلامي با تعمق بيشتري مورد بررسي قرار گرفته است.

تحقيقي كه در اين زمينه ارائه مي گردد، برگرفته از كلام مولاي بزرگوار، امام صادق عليه السلام مي باشد كه خطاب به يكي از شاگردان خود به نام مفضل بيان فرموده اند.

امام بزرگوار عليه السلام در اين بحث، عمل گوارش يافتن مواد غذايي را، در سه بعد، مد نظر قرار داده اند كه در متن تحقيق به خوبي قابل مشاهده مي باشد.

1 - بعد توحيدي كه يكي از اصلي ترين و با اهميت ترين ابعاد اين بررسي را تشكيل مي دهد كه امام بزرگوار عليه السلام به نحو شايسته اي به طرح آن پرداخته اند.

2 - بعد عضوي قرار گرفتن اعضاء بدن در جايگاه خاص خود مي باشد، كه امام بزرگوار عليه السلام به طريق دقيق علمي از آن سخن گفته اند.

3 - بعد عملكرد اعضاي بدن بيانگر آن است كه هر عضوي به چه منظوري خلق شده است و عملكرد آن در دستگاه گوارش چيست؟

هدف هاي نامبرده، به طور عمده در طول بررسي دستگاه گوارش، از ديدگاه امام بزرگوار عليه السلام كاملا قابل مطالعه است كه توجه خوانندگان را به آن جلب مي نماييم.

امام بزرگوار عليه السلام دستگاه گوارش را طي چهار قوي، مورد بررسي قرار داده و خطاب به شاگرد خود، مفضل مي فرمايند:

«اي مفضل، بدان كه در انسان چهار قوي وجود دارد:

1 - قوه جاذبه، كه غذا را قبول مي كند و آن را وارد معده مي گرداند،

2 - و قوه ماسكه، كه غذا را نگه مي دارد تا طبيعت فعل و انفعالات خود را بر روي آن انجام دهد،

3 - و قوه هاضمه، كه غذا را طبخ مي دهد و خالص و صافي آن را خارج مي كند و در بدن



[ صفحه 49]



مي گستراند،

4 - و قوه دافعه، كه پس از رفع نياز هاضمه، ناخالصي ها و سنگيني هاي غذا را دفع مي كند.» [1] .

ملاحظه مي شود كه امام بزرگوار عليه السلام در اين كلام زيباي علمي، دستگاه گوارش را به چهار قوي، تقسيم بندي مي فرمايند كه هر كدام به طور جداگانه قابل بررسي مي باشد.

هدف ما، بررسي اين چهار قوي و عملكرد آن مي باشد كه به بررسي اجمالي هر يك از آنها مي پردازيم.


پاورقي

[1] و أعلم، ان في الانسان قوي اربعة قوة جاذبة، تقبل الغذاء و تورده علي المعدة، و قوة ممسكة، تحبس الطعام، حتي تفعل فيه الطبيعة فعلها، و قوة هاضمة، و هي التي تطبخه، و تستخرج صفوه و تبثه في البدن، و قوة دافعة، تدفعة و تحدر الثقل الفاضل، بعد اخذ الهاضمة حاجتها (بحارالانوار، ج 3، ص 79).


بازگشت