مكان ها نيز مانند زمان ها شريف و غير شريف و سعد و نحس دارد و شايسته است امت اسلامي سپاس خدا گويند و بر پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم ثنا گويند كه در امر



[ صفحه 58]



مكان، كار را بر آنان سهل و آسان كرد و سراسر زمين را مسجد قرار داد و نمازگزاردن را در همه جا جايز دانست، ولي در عين حال سفارش فراواني نسبت به آمد و شد به مسجدها و عدم تخلف از برگزاري نمازهاي واجب در مسجد به ويژه براي همسايگان آن شده است. حتي در برخي روايات آمده است كه همسايه ي مسجد نمي تواند نماز خود را در غير مسجد به جاي آورد.

پس شايسته است بنده ي مراقب، در معناي مسجد و حق ادب و بزرگداشت آن و زشتي تخلف از حضور و عبادت در مسجد بينديشد. نيز شايسته است تأمل كند كه افزون بر ثواب هايي كه براي حضور و عبادت در مسجد بيان شده، ذات اقدس حق مساجد را خانه ي خود دانسته و به بندگان اجازه حضور در آنها داده و در اين امر، منتي بزرگ بر بندگان نهاده؛ زيرا مسجد خانه ي خدا است... و چون هر مكاني را بخواهيم مسجد قرار دهيم و منسوب به او سازيم و هر مكاني را ما براي ملاقات و حضور و زيارت او برگزينيم، او پذيراي آن است، معناي اين امر آن است كه تعيين مجلس ملاقات و زيارت را نيز به ما واگذار كرده و اين خود از بزرگ ترين مكارم است.

لازم است هنگامي كه آهنگ مسجد و قصد احرام حضور در خانه ي خدا مي كني به اندازه ي تواناييت در شناخت آداب حضور كوشا باشي؛ زيرا هر چه معرفت افزون تر باشد عمل با ارزش تر است و مراعات ادب، عامل تقرب بنده به خدا مي شود و كسي كه آداب حضور را رعايت كند، اين عمل سبب قرب او به خدا مي شود و قرب سبب قبولي اعمال، بلكه همان قبولي و نهايت قبولي و منتهاي آرزوي هر آرزومندي است.

و بجا است كه براي شناخت آداب حضور حضرت حق، آداب حضور سلاطين و حاكمان را ميزان قرار دهي. پس هم چنان كه عظمت اين حاكمان، با عظمت خدا قابل سنجش نيست، نسبت حق ادب حضور در پيشگاه



[ صفحه 59]



پروردگار نيز با حق ادب حضور حاكمان، قابل قياس نيست.

با توجه به اين امر است كه مي يابي نه تو و نه هيچ كس ديگر توانايي مراعات حق ادب حضور در محضر پروردگار را ندارد.

پس از اين كه اين حقيقت را دانستي، نيك بنگر كه رفتارت در حضور پروردگارت چگونه است و تقصير و قصور خود را همواره در نظر داشته باش، كه همين امر تو را به باب كرم حضرت حق رهنمون شود و توفيق رعايت آداب حضورش را از او بطلب و زبان حالت اين آيه ي شريفه باشد:

(أمن يجيب المضطر اذا دعاه و يكشف السوء؛ آيا كسي هست كه هرگاه مضطر و درمانده اي او را بخواند، پاسخ گويد و گرفتاريش را برطرف سازد). [1] .

در اين هنگام درهاي پذيرش بر رويت گشوده مي شود و كسي كه نجات بخش هر درمانده اي است دعاي تو را اجابت مي كند.

در كتاب مصباح الشريعه در اين باره از حضرت امام صادق عليه السلام چنين روايت شده است:

هرگاه به آستانه ي مسجدي رسيدي پس بدان كه تو آهنگ سلطاني بزرگ كرده اي كه بر بساط او جز پاكيزه شدگان، كسي پاي ننهد و براي هم نشيني او جز صديقان و راست كرداران رخصت داده نشوند. و آنگاه كه بر بساط او قدم نهادي بدان كه اگر اندك غفلتي از تو سر زند در خطري بزرگ و پرتگاهي سهمگين قرار گرفته اي و بدان كه او مي تواند هر گونه بخواهد، از عدل و فضل خود، با تو رفتار كند. پس اگر به تو لطف كرد و با فضل و رحمتش با تو رفتار كرد، طاعت اندك تو را مي پذيرد و در برابر، پاداش بسيار نصيب تو مي كند و اگر بخواهد با عدلش با تو رفتار كند و آنچه را تو شايسته ي آن هستي به



[ صفحه 60]



تو دهد، تو را باز خواهد گردانيد و طاعتت را هر اندازه هم كه زياد باشد رد خواهد كرد و او آنچه را بخواهد مي كند.

پس در پيشگاه او به عجز و تقصير و فقر خود اعتراف كن؛ زيرا تو آهنگ عبادت و انس با او كرده اي. اسرارت را بر او عرضه كن و بدان كه او پنهان و آشكار همه ي آفريدگان را مي داند و ذره اي بر او پوشيده نيست و در حضور او همچون فقيرترين و ناچيزترين بندگانش باش. قلبت را از هر آنچه تو را از او باز مي دارد و به خود مشغول مي كند و حجاب ميان تو و او مي گردد تهي كن؛ زيرا او جز پاكيزه ترين و خالص ترين دل ها را نمي پذيرد و نيك بنگر كه نام تو از كدامين دفتر خارج مي شود.

پس اگر شيريني مناجات و راز و نياز با او را چشيدي و از گفتگوي با او احساس لذت كردي و از جام رحمت و كرامت هاي او نوشيدي، اين نشانه ي حسن اقبال او بر تو و اجابت دعوتت از سوي او است، و بدان كه براي خدمت او شايسته هستي.

پس داخل مسجد شو كه به تو اذن و امان داده شده و اگر جز اين بود پس همچون درمانده اي كه همه ي درها بر رويش بسته شده و هيچ كاري از او ساخته نيست، بايست و بدان كه هرگاه او بداند كه تو واقعا به او پناهنده شدي به چشم رأفت و رحمت و عطوفت به تو خواهد نگريست و تو را بر انجام آنچه مورد رضاي او است موفق مي دارد؛ زيرا او كريم و بزرگوار است و بزرگواري را نسبت به بندگاني كه درمانده و مضطر در پيشگاه او ايستاده و چشم طلب به باب لطف و رضايت او دوخته اند دوست مي دارد؛ زيرا او خود فرموده است: (أمن يجيب المضطر اذا دعاه و يكشف السوء). [2] .



[ صفحه 61]