يكي از آداب قلبيه در عبادات و وظايف باطنيه ي سالك طريق آخرت، توجه به عز ربوبيت و ذل عبوديت است، و آن يكي از منازل مهمه ي سالك است؛ كه قوت سلوك هركس به مقدار قوت اين نظر است، بلكه كمال و نقص انسانيت تابع كمال و نقص اين امر است. و هر چه نظر انيت و انانيت و خودبيني و خودخواهي در انسان غالب باشد، از كمال انسانيت دور و از مقام قرب ربوبيت مهجور است.

و حجاب خودبيني و خودپرستي از جميع حجب ضخيم تر و ظلماني تر است، و خرق اين حجاب از تمام حجب مشكل تر و خرق همه ي حجب را مقدمه است، بلكه مفتاح مفاتيح غيب و شهادت و باب الابواب عروج به كمال روحانيت، خرق اين حجاب است.

تا انسان را نظر به خويشتن و كمال و جمال متوهم خود است، از جمال مطلق و كمال صرف محجوب و مهجور است؛ و اول شرط سلوك الي الله خروج از اين منزل است، بلكه ميزان در رياضت حق و باطل همين است. پس هر سالك كه با قدم انانيت و خودبيني و در حجاب انيت و



[ صفحه 18]



خودخواهي طي منزل سلوك كند، رياضتش باطل و سلوكش الي الله نيست، بلكه الي النفس است:

«مادر بتها بت نفس شما است». [1] .

سالك الي الله را ضرور است كه به مقام ذل خود پي برد و نصب العين او ذلت عبوديت و عزت ربوبيت باشد. و هر چه اين نظر قوت گيرد، عبادت روحاني تر شود و روح عبادت قوي تر شود، تا اگر به دستگيري حق و اولياي كمل عليهم السلام توانست به حقيقت عبوديت و كنه آن واصل شود، از سر عبادت لمحه اي درمي يابد.