عن مصباح الشريعة. قال الصادق عليه السلام: معني «السلام» في دبر كل صلوة، الامان؛ اي، من ادي امر الله و سنة نبيه صلي الله عليه و آله خاشعا منه قلبه، فله الامان من بلاء الدنيا و برائة من عذاب الآخرة. و «السلام» اسم من اسماء الله تعالي، اودعه خلقه ليستعملوا معناه في المعاملات و الامانات و الاضافات و تصديق مصاحبتهم فيما بينهم و صحة معاشرتهم. و اذا اردت ان تضع السلام موضعه و تؤدي معناه، فاتق الله، و ليسلم منك دينك و قلبك و عقلك، و لا تدنسها بظلمة المعاصي، و لتسلم حفظتك ان لا تبرمهم [اي، لا تضجرهم] و لا تملهم و توحشهم منك بسوء معاملتك معهم، ثم صديقك ثم عدوك؛ فان من لم يسلم منه من هو الاقرب اليه، فالابعد اولي. و من لا يضع «السلام» مواضعه هذه، فلا سلام و لا تسليم (سلم - خ)؛ و كان كاذبا في سلامه و ان افشاء في الخلق. [1] .



[ صفحه 368]



فرمايد: «معناي «سلام» در دنباله ي نمازها، «امان» است؛ يعني، كسي كه اوامر الهيه و سنن نبويه را ادا كند با خشوع قلبي، ايمن از بلاء دنيا و عذاب آخرت شود.» يعني از تصرفات شيطانيه در دنيا مأمون شود؛ چه كه اداء اوامر الهيه با خشوع قلبي موجب قطع تصرف شيطان است - ان الصلوة تنهي عن الفحشاء و المنكر. [2] .

پس از آن، اشاره به سري از اسرار «سلام» فرمايد و گويد: «سلام يكي از اسماء الله است كه خداي تعالي به وديعت در موجودات قرار داده.» و اين اشاره به مظهريت موجودات از اسماء الهيه است. و بايد عبد سالك اين لطيفه ي الهيه را كه در باطن ذات و خميره ي او به وديعت نهفته است، اظهار كند، و در جميع معاملات و معاشرات و امانات و ارتباطات استعمال كند، و در مملكت باطن و ظاهر خود نيز سرايت دهد؛ و در معاملات با حق و دين حق تعالي استعمال نمايد تا خيانت به وديعت الهيه نكرده باشد. پس، حقيقت «سلام» را سرايت دهد در جميع قواي ملكيه و ملكوتيه ي خود و در جميع عادات و عقايد و اخلاق و اعمال خويش تا خود از همه ي تصرفات سالم ماند. و طريق تحصيل اين سلامت را تقوي معرفي فرموده.

و بايد دانست كه تقوي را مراتب و منازلي است:



[ صفحه 369]



پس، تقواي ظاهر، نگاهداري ظاهر است از قذارت و ظلمت معاصي قالبيه. و اين تقواي عامه است.

و تقواي باطن، نگاهداري و تطهير آن است از افراط و تفريط و تجاوز از حد اعتدال در اخلاق و غرائز روحيه. و اين تقواي خاصه است.

و تقواي عقل، نگاه داري و تطهير آن است از صرف آن در علوم غير الهيه. و مراد از علوم الهيه علومي است كه مربوط به شرايع و اديان الهيه باشد. و جميع علوم طبيعه و غير آنها كه براي شناخت مظاهر حق است الهيه است و اگر براي آن نباشد، نيست. هر چند مباحث مبداء و معاد باشد. و اين تقواي اخص خواص است.

و تقواي قلب، و آن نگاه داري آن است از مشاهده و مذاكره ي غير حق. و اين تقواي اولياء است. و مقصود از حديث شريف كه فرمايد حق تعالي: انا جليس من جلسني، [3] همين خلوت قلبي است. و اين خلوت بهترين خلوات و خلوتهاي ديگر مقدمه ي حصول همين است.

پس، كسي كه متصف به همه ي مراتب تقوا شد، دين و عقل و روح و قلب او و جميع قواي ظاهره و باطنه اش سالم ماند؛ و حفظه و موكلين او نيز سالم مانند و از او ملول و منضجر و وحشتناك نشوند. و معاملات و معاشرات چنين شخصي با صديق و عدوش به طريق سلامت شود؛ بلكه ريشه ي عداوت از باطن قلبش منقطع شود، هر چند مردم با او عداوت ورزند. و كسي كه به جميع مراتب سلامت نباشد، به همان اندازه از فيض «سلام» محروم و به افق نفاق نزديك شود، نعوذ بالله منه. والسلام.



[ صفحه 370]