عن مصباح الشريعة. قال الصادق عليه السلام: ما خسر، والله، من اتي بحقيقة السجود و لو كان في العمر مرة واحدة. و ما افلح من خلا بربه في مثل ذلك الحال تشبيها بمخادع نفسه، غافلا لاهيا عما اعده الله للساجدين من انس العاجل و راحة الآجل. و لا بعد عن الله ابدا من احسن تقربه في السجود. و لا قرب اليه ابدا من اساء ادبه وضيع حرمته بتعلق قلبه بسواه في حال سجوده. فاسجد سجود متواضع لله تعالي ذليل، علم انه خلق من تراب يطأه الخلق؛ و انه اتخذك (ركب - خ) من نطفة يستقذرها كل احد؛ و كون و لم يكن. و قد جعل الله معني السجود سبب التقرب اليه بالقلب و السر و الروح. فمن قرب منه، بعد من غيره؛ الا تري في الظاهر انه لا يستوي حال السجود الا بالتواري عن جميع الاشياء و الاحتجاب عن كل ما تراه العيون، كذلك امر الباطن. فمن كان قلبه



[ صفحه 358]



متعلقا في صلوته بشي ء دون الله تعالي، فهو قريب من ذلك الشي ء بعيد عن حقيقة ما اراد الله منه في صلوته. قال الله عزوجل: «ما جعل الله لرجل من قلبين في جوفه.» و قال رسول الله صلي الله عليه و آله: قال الله تعالي: لا اطلع علي قلب عبد فاعلم فيه حب الاخلاص لطاعتي لوجهي و ابتغاء مرضاتي، الا لوليت تقويمه و سياسته. و من اشتغل بغير، فهو من المستهزئين بنفسه؛ و مكتوب اسمه في ديوان الخاسرين. [1] .

در اين حديث شريف جمع بين بيان اسرار و آداب فرموده. و تفكر در آن، طرقي از معرفت به روي سالك الي الله باز كند، و تأبي و جحود منكرين را درهم مي شكند، و تأييد و تشييد اولياء عرفان و اصحاب ايقان را مي فرمايد، و حقيقت انس و خلوت با حق و ترك غير حق تعالي را گوشزد فرمايد.

مي فرمايد: «به خدا قسم، زيان نبيند كسي كه حقيقت سجده را به جاي آورد، ولو در عمر يك مرتبه. و روي رستگاري نبيند كسي كه در اين حال كه ترك غير است با حق خلوت كند، ولي شبيه به خدعه كنندگان باشد كه صورتا در خلوت و انس است ولي حقيقتا غافل از حق و از آنچه خداي تعالي براي ساجدان مهيا فرموده كه آن انس با حق است در اين عالم و راحت است در آن عالم. و دور نيفتد از خداوند هرگز كسي كه نيكو تقرب جويد به حق تعالي در سجود؛ و نزديك نشود به حق تعالي هرگز كسي كه اسائه ي ادب كند در سجود و حرمت آن را ضايع نمايد به اينكه قلب خود را به غير حق متعلق كند در حال سجود. اكنون كه شمه اي از سر سجود را دانستي، سجود كن سجده ي كسي كه متواضع و ذليل است در پيشگاه قدس حق تعالي؛ و نظر به حال نقص و بي نوايي خود كن؛ بدان كه خلق شدي از خاكي كه پايمال خلايق است، و از نطفه اي كه همه كس از او اجتناب و استقذار كند، و تكوين شده در صورتي كه شي ء مذكوري نبوده. و خداي تعالي معني سجود را سبب تقرب به خود



[ صفحه 359]



قرار داده - تقرب به قلب و سر و روح. پس، كسي كه به حق نزديك شد، از غير حق بعيد شود؛ چنانچه سجده در ظاهر حاصل نشود مگر به موارات از همه ي اشياء و احتجاب از هر چه چشم آن را ببيند؛ همين طور امر باطن. پس، كسي كه قلبش متعلق به غير حق شود در نماز، به آن چيز نزديك، و از آنچه كه حق اراده فرموده بعيد شود؛ چنانچه حق فرمايد كه: «ما قرار نداديم براي يك نفر دو قلب.» [2] و رسول خدا فرمود كه خداي تعالي فرمود كه «من اطلاع بر قلب بنده اي كه در آن حب اخلاص براي طاعت من و به دست آوردن رضاي من است پيدا نكنم، مگر آن كه خودم متولي تمشيت امور او شوم و تدبير كارهاي او فرمايم. و كسي كه به غير من مشتغل باشد، از استهزاء كنندگان محسوب است و اسم آن در ديوان زيانكاران مكتوب شود.»