يكي از اموري كه از براي سالك در جميع عبادات خصوصا نماز كه سرآمد همه ي عبادات است و مقام جامعيت دارد لازم است، خشوع است. و حقيقت آن عبارت است از خضوع تام ممزوج با حب يا خوف. و آن حاصل شود از ادراك عظمت و سطوت و هيبت جمال و جلال. و تفصيل اين اجمال آن است كه قلوب اهل سلوك به حسب جبلت و فطرت مختلف است:

پاره اي از قلوب عشقي و از مظاهر جمالند و به حسب فطرت متوجه به جمال محبوب هستند؛ و چون در سلوك ادراك ظل جميل يا مشاهده ي اصل جمال كنند، عظمت مختفيه در سر جمال آنها را محو كند و از خود بي خود نمايد. چون در هر جمالي جلالي مختفي و در هر جلالي جمالي مستور است، چنانچه اشاره به اين ممكن است فرموده باشد حضرت مولي العارفين و اميرالمؤمنين و السالكين صلوات الله عليه و علي آله اجمعين آنجا كه فرمايد: سبحان من اتسعت رحمته لاوليائه في شدة نقمته و اشتدت نقمته لاعدائه في سعة رحمته [1] پس، هيبت و عظمت و سطوت جمال آنها را فروگيرد و حالت خشوع در مقابل جمال محبوب براي آنها دست دهد. و اين حالت در اوائل امر موجب تزلزل قلب و اضطراب شود، و پس از تمكين حالت انس رخ دهد و وحشت و اضطراب حاصل از عظمت و سطوت مبدل به أنس و سكينه شود و حالت طمأنينه دست دهد؛ چنانچه حالت قلب خليل الرحمن عليه السلام چنين بوده.