نشانه هاي اخلاص


از كجا مي توان فهميد كه عبادت مان خالصانه است؟ نشانه هاي اخلاص چند چيز است:

1. عدم توقع از ديگران
اگر كار براي خداست، انسان مخلص، چشمداشت تشكر و قدرداني از غير خدا ندارد. اگر قدر نشناسي و ناسپاسي هم ديد، باز در عمل خويش ثابت قدم و استوار است، اين نشانه ي آن است كه براي خدا كار مي كند.
سوره ي «هل اتي» در شأن حضرت علي و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسين عليهم السلام نازل شد، كه سه روز روزه ي نذري گرفه بودند، و در هر سه روز، افطار خود را به مسكين و يتيم و اسير دادند و با آب، افطار كردند. سخن اين خانواده ي با اخلاص، چنين بود:
«انما نطعمكم لوجه الله لانريد منكم جزآء و لا شكورا؛ (1)
ما شمار را به خاطر خدا طعام داديم، و از شما پاداش و تشكري نمي خواهيم.»
گاهي كسي بدون چشم داشت مالي، خدمتي انجام مي دهد ولي در باطن دوست دارد اين را همه ي مردم بدانند و اذعان كنند كه بي مزد و رايگان كار مي كند و اين بااخلاص سازگار نيست. اگر كسي از اين ناراحت شود كه ذكر خيري از ديگران به ميان مي آيد و از او نه، درواقع در اخلاص نيت او خلل وارد مي شود.

2. توجه به تكليف، نه عنوان
مخلصان، بنده ي تكليف اند، نه اسير عنوان!
چه بسا كارهاي لازم كه بر زمين مانده، و كسي سراغش نيم رود، تنها به اين جهت كه عنوان مهم و معتبري همراه ندارد.
اخلاص را از آنجا مي توان شناخت كه انسان تكليفش را - هرچه باشد - انجام دهد و كارهاي بزرگ و كوچك، با عنوان و بي عنوان، داراي نمود و آوازه يا گمنام و ناشناخته، برايش يكسان باشد. اگر جز اين باشد، رگه هايي از ناخالصي در نيتش وجود دارد.

3. پشيمان نشدن
انسان مخلص، از كار نيكي كه كرده، پشيمان نمي شود. چون نزد خدا پاداشش محفوظ است و به وظيفه هم هرچه بوده عمل كرده است. پس پشيماني چرا؟
اگر به قصد قربت، به ديدار كسي يا به مجلس ختم رفتيد، اما آنان متوجه حضور شما نشدند و تشكر نكردند، پشيماني ندارد. اگر در اين شرايط از رفتن پشيمان شديد، پاي اخلاصتان مي لنگد.

4. عدم تأثير استقبال يا بي اعتنايي
اين هم نشان ديگري از اخلاص است. اين نباشد كه چون كارتان مورد ستايش و استقبال قرار مي گيرد، تشويق به انجام آن شويد، و اين نباشد كه چون كارتان با بي اعتنايي و بي مهري مردم روبرو شود سست شويد. اگر كار براي خداست نبايد تشويق و استقبال يا بي اعتنايي و عدم قبول مردم در انسان مخلص مؤثر واقع شود. اگر كار براي خداست نبايد تشويق و استقبال يا بي اعتنايي و عدم قبول مردم در انسان مخلص مؤثر واقع شود.
اميرالمؤمنين عليه السلام در اين زمينه، ضابطه و ملاك جالبي به دست ما داده است. مي فرمايد:
«لِلْمُرَائِي ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ يَكْسَلُ إِذَا كَانَ وَحْدَهُ وَ يَنْشَطُ إِذَا كَانَ فِي النَّاسِ وَ يَزِيدُ فِي الْعَمَلِ إِذَا أُثْنِيَ عَلَيْهِ وَ يَنْقُصُ إِذَا ذُم ؛ (2)
رياكار، سه علامت دارد: اول آنكه وقتي تنهاست، با كسالت و بي حالي عمل مي كند. دوم آنكه در حضور مردم، نشاط مي ورزد. سوم آنكه اگر تعريفش كنند، مي افزايد و اگر ملامتش كنند، مي كاهد.»

5. يگانگي ظاهر و باطن
از نشانه هاي ديگر خلوص، همگوني ظاهر و باطن است. عملش در ظاهر، با نيتش در باطن يكسان باشد. گندم نماي جو فروش نباشد، و همان باد كه نشان مي دهد، «بود» و «نمود» ش يكي باشد.
علي عليه السلام فرموده است:
«مَنْ لَمْ يَخْتَلِفْ سَرُّهُ وَ عَلَانِيَتُهُ وَ فِعْلُهُ وَ مَقَالَتُهُ فَقَدْ أَدَّي الْأَمَانَةَ وَ أَخْلَصَ الْعِبَادَة؛ (3)
كسي كه ظاهر و باطنش و نهان و آشكارش و رفتار و گفتارش با هم اختلاف نداشته باشد، او امانت الهي را ادا كرده و عبادت و بندگي را خالص ساخته است.»
نشانه هاي ديگري هم براي اخلاص وجود دارد كه به همين قدر بسنده مي شود.
آنكه اخلاص دارد، نورانيتي در دل، توفيقي در عمل، پاداشي در دنيا و آخرت، عاقبت بخيري و خوش نامي، محبوبيت و نام نيك خواهد داشت. اين وعده ي الهي است كه پاداش نيكوكاران خالص و بندگان مخلص ضايع نمي شود.
پس نمازي بخوانيم، با اخلاص و توجه به خدا.
نمازي كه خواندنش، يك دعاي مستجاب دارد. (4)
نمازي كه به انتظار نشستن براي آن، خود عبادت است. (5)
نمازي كه از انفاق خانه اي پر از طلا بهتر است. (6)
نماز بخوانيم، و حق آن را ضايع نكنيم، در انجام آن سستي و كاهلي نكنيم، گاه و بيگاه، ترك نكنيم، به خاطر مشغوليات ديگر، آن را عقب نيندازيم.
نماز اول وقت و به جماعت را فراموش نكنيم كه... ياد خدا بزرگ تر از هر چيز است:
«و لَذِكرُ اللهِ أكبَر» (7)

پاورقي

1- سوره مباركه دهر، آيه 9.
2- مجموعة ورام، ج 1، ص 187.
3- نهج البلاغه، نامه 26.
4- وسائل الشيعه، ج 4، ص 1016.
5- وسائل الشيعه، ج 3، ص 85.
6- وسائل الشيعه، ج 3، ص 26.
7- عنكبوت، آيه 45؛ راز نماز، محسن قرائتي، ص62-51.

بازگشت