آثار وضو، غسل و تيمم در قرآن


1- لِيُطَهِّرَكُم: (1)
تا شما را پاك كند.
2- لِيُتِمَّ نِعمَته عَلَيكُم: (2)
تا خداوند نعمت خودش را بر شما تمام كند.
3- لَعَلَّكُم تَشكُرون: (3)
تا شما شكرگزار شويد.
4- و الله يحب المتطهرين: (4)
خداوند پاكان را دوست دارد.

مولاي بزرگوار، امام رضا عليه السلام نيز در زمينه فلسفه وضو روايتي را بيان فرموده اند كه ما را در شناخت حقيقت وضو ياري مي كند.
امام بزرگوار علي بن موسي الرضا عليه السلام مي فرمايند:
«امر بالوضوء... لِأَنْ يَكُونَ الْعَبْدُ طَاهِراً إِذَا قَامَ بَيْنَ يَدَيِ الْجَبَّارِ وَ عِنْدَ مُنَاجَاتِهِ إِيَّاهُ مُطِيعاً لَهُ فِيمَا أَمَرَهُ نَقِيّاً مِنَ الْأَدْنَاسِ وَ النَّجَاسَةِ مَعَ مَا فِيهِ مِنْ ذَهَابِ الْكَسَلِ وَ طَرْدِ النُّعَاسِ وَ تَزْكِيَةِ الْفُؤَادِ لِلْقِيَامِ بَيْنَ يَدَيِ الْجَبَّارِ فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ فَلِمَ وَجَبَ ذَلِكَ عَلَي الْوَجْهِ وَ الْيَدَيْنِ وَ الرَّأْسِ وَ الرِّجْلَيْنِ قِيلَ لِأَنَّ الْعَبْدَ إِذَا قَامَ بَيْنَ يَدَيِ الْجَبَّارِ فَإِنَّمَا يَنْكَشِفُ عَنْ جَوَارِحِهِ وَ يُظْهِرُ مَا وَجَبَ فِيهِ الْوُضُوءُ وَ ذَلِكَ بِأَنَّهُ بِوَجْهِهِ يَسْجُدُ وَ يَخْضَعُ وَ بِيَدِهِ يَسْأَلُ وَ يَرْغَبُ وَ يَرْهَبُ وَ يَتَبَتَّلُ وَ يَنْسُكُ وَ بِرَأْسِهِ يَسْتَقْبِلُ فِي رُكُوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ بِرِجْلَيْهِ يَقُومُ وَ يَقْعُد؛ (5)
همانا وضو به خاطر آن مقرر گرديده است كه بنده هنگامي كه در پيشگاه خداي جبار مي ايستد و با او مناجات مي كند، پاك باشد و براي آن است كه بنده در آنچه او را خداي متعال امر فرموده، مطيع و از گناهان و نجاست پاكيزه باشد.
فوايد ديگر وضو، برطرف شدن كسالت و رفع شدن چرت و پاكيزه شدن قلب براي ايستادن در پيشگاه خداي جبار است. و همانا بدين جهت وضو بر صورت و دو دست و دو پا واجب شد كه بنده وقتي در پيشگاه خداي جبار مي ايستد، اين عضوها از جسم او آشكار مي شود زيرا كه شخص با صورتش سجده و خضوع مي نمايد، و با دو دستش سؤال و رغبت و رهبت و تبتل (6) مي نمايد، و با سرش در ركوع و سجود به سوي حضرت حق تعالي روي مي كند، و با پاهايش مي ايستد و مي نشيند.»

درباره ي علل دستور شستن صورت و دست ها در وضو مي توان گفت:
1- اين اعضا بيش از همه ي اعضاي بدن با مردم مواجه است و با آنها تماس نزديك دارد.
2- اين اعضا بيش از همه ي اعضاي ديگر با پليدي ها و آلودگي ها برخورد مي كند. از اين رو در معرض آلوده شدن است.
3- با شستن اين اعضا، به ياد آورد كه شست وشوي دل و تطهير قلب از پليدي هاي گناهان، براي او ضروري تر است كه آن جا مورد توجه و عنايت حق تعالي است و خداوند هرگز به چهره هاي مردم نگاه نمي كند؛ بلكه به دل هاي آنها توجه مي فرمايد...
4- شستن اين اعضا به هنگام اراده ي نماز، نشانه ي آن است كه براي توجه به خدا، شستن دست از دنيا و برتافتن صورت از غير خدا، لازم است و سعادت و خوشبختي، هنگامي نصيب انسان مي شود كه دست و صورتش، با پليدي هاي دنيا آلوده نباشد.
5- در وضو، نخست بايد صورت ظاهري شسته شود كه صورت ظاهري، آينه ي صورت باطني است و آثار توجه به خدا، بيش از هر عضو ديگر در صورت ظاهر مي شود. پس لازم است آن شسته شود و به دور از پليدي هاي ظاهر متوجه درگاه ربوبي شود كه آن مقدمه تطهير قلب است...
6- آن گاه بايد دست ها تا آرنج شسته شود؛ زيرا دست ها بيش از هر عضو ديگري، به سوي امور دنيوي دراز مي شود و بيش از هر عضو ديگري، با پليدي هاي ظاهري و باطني در تماس است.
7- سپس بايد سر مسح شود كه نيروي دماغي در آن جاي دارد و اراده ي نيل به مقاصد دنيوي از آن جا سرچشمه مي گيرد و اراده ي توجه به امور شهواني از آن جا نشأت مي گيرد.
8- آن گاه بايد پاها مسح شود كه وسيله ي حركت است و همه ي حركت ها به سوي هر مقصد دنيايي، به وسيله ي آنها انجام مي پذيرد. آنها نيز بايد مسح شود كه تغيير جهت داده به سوي خدا، حركت كنند و از ديگر مقاصد بازگردند و به سوي مقصد اعلي و مبدأ والا متوجه شوند، تا انسان از نظر ظاهر، شايستگي شروع نماز را پيدا كند و آن را نشان شايستگي دروني بداند و با دلي آرام وارد نماز شود و تلاش فراوان براي احراز سعادت، توجه به خدا و لياقت مناجات با خدا انجام دهد. (7)

جان كلام امام رضا عليه السلام آن است كه چون اعضا در مسير بندگي حق داخل بوده و اين عبوديت در آن ها به ظهور مي رسد؛ پس پاك نمودن آن ها نيز لازم شده است. آنچه محل ظهور بندگي است، در هنگام حاضر شدن در محضر خداوند بايد پاك باشد و بدون طهارت، اعضاي ظاهر هم لايق حضور نيستند. با آن كه خضوع از صفات صورت نيست و درخواست، شوق، ترس، انقطاع و استقبال هيچ كدام از صفات اعضاي ظاهري نيست؛ اما به اين دليل كه اين اعضا مظهر اين حالات هستند، بايد پاكيزه شوند. بنابراين بايد گفت پاك نمودن دل كه محل حقيقي بندگي است لازم تر بوده و بدون تطهير آن اگر اعضاي ظاهري با آب هفت دريا هم شست و شو شود، قلب پاك نشده و انسان لياقت حضور در محضر حق را نمي يابد؛ بلكه شيطان در او نفوذ كرده و از درگاه خداوند رانده مي شود. (8)

پاورقي

1- سوره مباركه مائده، آيه 6.
2- سوره مباركه مائده، آيه 6.
3- سوره مباركه مائده، آيه 6.
4- سوره مباركه توبه، آيه 108.
5- عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج 2، ص 104.
6- از مولاي بزرگوار، امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمودند: رغبت آن است كه كف دو دست به آسمان بلند شود و رهبت آن است كه دستها و پشت دو دست به آسمان بلند شود و تبتل به انگشت اشاره كردن است (عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 173).
7- اسرار الصلاة شهيد ثاني، ص 92 و 93.
8- ادب پرواز، برگرفته از كتاب آداب الصلوة امام خميني، محسن عباسي ولدي، ص47.

بازگشت