مساجد چهارگانه
مسجدالحرام، مسجد پيامبر صلي الله عليه و آله در مدينه، مسجد كوفه و مسجد اقصي به ترتيب برترين مساجد خدا بر روي زمين است. اميرالمؤمنين عليه السلام اين چهار مسجد را چهار قصر بهشتي دنيا توصيف نموده است. (1)

مسجد الحرام
مسجد الحرام كه خانه ي كعبه در آن قرار دارد، پيشينه اي به قدمت خود كعبه دارد. گر چه برخي بناي كعبه را به حضرت ابراهيم عليه السلام نسبت داده اند، ولي شواهد فراواني نشان مي دهد كه بنيانگذار آن، حضرت آدم عليه السلام بوده؛ و ابراهيم عليه السلام بعدها آن را بازسازي نموده است.
از برخي روايات چنين بر مي آيد كه حضرت ابراهيم و اسماعيل عليهما السلام حد و مرز مسجد الحرام را تعيين نموده اند. (2)
مسجد الحرام تا زمان خليفه ي دوم تنها همان فضاي باز اطراف خانه ي كعبه بوده است. در زمان خليفه ي دوم براي اولين بار گرد آن ديواري كشيده شد. اين مسجد كه قبله ي مسلمانان در آن قرار دارد، خود قبله گاه دل هاي همه ي خداشناسان است.
مسجد الحرام، برترين مسجد خدا بر روي زمين است. قرآن كريم در آيات فراواني با عظمت و احترام از آن ياد كرده است. كفار و مشركان را از تصدي امور آن و حتي ورود به آن ممنوع كرده است. از نظر قرآن كريم، مسجد الحرام در محدوده ي مرزهاي جغرافيايي و تقسيم بندي هاي ملي و نژادي نمي گنجد و مردم مكه با مسلمانان سراسر جهان در برابر آن يكسانند. «سَواءً الْعاكِفُ فيهِ وَ الْبادِ.» (3)
به سخني ديگر، مسجد الحرام يك پايگاه بين الملل اسلامي است؛ از اين رو افزون بر فضايل معنوي كه دارد، ناموس مسلمانان نيز هست؛ زيرا مظهر اسلام و تجليگاه وحدت و همبستگي آنهاست. از همين رو حفظ احترام و عظمت آن بر همه ي مسلمانان واجب است.
گر چه هر نقطه اي از اين مسجد مقدس داراي فضيلت فوق العاده است؛ ولي برخي نقاط آن مانند: حطيم، مقام ابراهيم و حجر اسماعيل داراي فضيلت ويژه است. از روايات استفاده مي شود كه قبر بسياري از پيامبران بزرگ خدا در مسجدالحرام قرار دارد. اين ويژگي بر فضيلت و شرافت اين مكان افزوده است.
پيامبران بزرگ خدا، صالحان و صديقان تاريخ در آن حضور يافته و به عبادت و بندگي خدا پرداخته اند. يك ركعت نماز در اين مسجد، برابر با يك ميليون ركعت نماز در ديگر مساجد است. (4)
در حديثي از امام باقر عليه السلام آمده است:
«كسي كه نماز واجبي را در مسجد الحرام به جاي آورد، خداوند همه ي نمازهايي را كه از آغاز تكليف بر او واجب بوده و نيز نمازهايي را كه تا پايان عمر به جاي مي آورد قبول مي كند.» (5)
مسجد الحرام، احكام، آداب و اعمال فراوان و مخصوصي دارد كه در كتاب هاي مفصل ذكر شده است.

مسجد پيامبر (ص) در مدينه
پيامبر صلي الله عليه و آله در سال اول هجري پس از ورود به مدينه، مسجد خويش را بنا نهاد. بناي اين مسجد از اولين كارهاي پيامبر صلي الله عليه و آله در مدينه بود. پيامبر صلي الله عليه و آله، اميرالمؤمنين عليه السلام و ديگر ياران صديق آن حضرت در بناي اين مسجد با دستان خود كار كردند. روضه ي مطهره كه باغي از باغ هاي بهشت است، در همين مسجد قرار دارد. يك ركعت نماز در اين مسجد، ثواب ده هزار ركعت نماز را دارد. (6)
دلهاي دوستداران اسلام و پيامبر صلي الله عليه و آله شيفته ي اين مسجد و قبر مطهر پيامبر صلي الله عليه و آله است كه در كنار آن قرار دارد. مسجد النبي پس از رحلت پيامبر صلي الله عليه و آله تاكنون بارها بازسازي شده و توسعه يافته است. (7)

مسجد كوفه
همان گونه كه مكه حرم خدا و مدينه، حرم پيامبر صلي الله عليه و آله است، كوفه هم حرم اميرالمؤمنين عليه السلام است. گر چه بسياري از مورخان، تاريخ بناي كوفه و مسجد آن را سال هفدهم هجري و در دوران خليفه ي دوم دانسته اند، (8) ولي از سخنان امامان معصوم به خوبي استفاده مي شود كه اين مسجد داراي پيشينه اي طولاني است و پيامبران بزرگ خدا همچون آدم و نوح و ادريس و ابراهيم در آن نماز گزارده اند. (9)
حتي از روايتي استفاده مي شود كه پيامبر صلي الله عليه و آله در شب معراج به هنگام عبور از اين مسجد در آن نماز گزارده است. (10)
فضايلي كه در روايات براي اين مسجد برشمرده شده، شگفت انگيز است. امام باقر عليه السلام مي فرمايد:
«اگر مردم، مسجد كوفه را مي شناختند از راه دور براي رسيدن به آن، توشه و مركب سواري آماده مي كردند. يك نماز واجب در اين مسجد، ثواب يك حج و نماز مستحب در آن ثواب عمره را دارد.» (11)
بر پايه ي حديثي از علي عليه السلام، دعاي گرفتاران در اين مسجد مستجاب است. (12)
در حديثي ديگر از آن حضرت آمده است:
«اگر مردم فضايل و بركات اين مسجد را مي دانستند از راه هاي دور حتي با عبور از روي برف ها هم كه شده، خود را به آن مي رساندند... گويا مي بينم كه اين مسجد در روز قيامت مانند محرمي كه دو جامه ي احرامي بر تن دارد حاضر مي شود و براي اهل خود و نمازگزارانش شفاعت مي كند و شفاعت او مورد پذيرش قرار مي گيرد. هيچ مؤمني نيست مگر اين كه در اين مسجد حضور يافته و يا دلداده و مشتاق حضور در آن است.» (13)
اين مسجد مقدس در طول تاريخ، پيوسته مورد توجه بندگان صالح خدا و اولياي بزرگ او بوده است؛ گر چه انتساب كوفه و مسجد آن به اميرالمؤمنين عليه السلام سبب شده تا برخي از متعصبان كوردل، فضايل آن را انكار نمايند.
مسجد كوفه داراي اعمال خاصي است كه در كتاب هاي دعا بيان شده است. مسافر مي تواند در مسجد كوفه نيز همچون مسجدالحرام و مسجدالنبي نمازش را تمام بخواند. از روايات استفاده مي شود كه اين حكم الهي، سري از اسرار خداوند است. (14)

مسجد الاقصي
مسجد الاقصي قبله ي اول اسلام است. مسلمانان تا شانزده ماه پس از هجرت رو به اين مسجد نماز مي گزاردند. قرآن مجيد از اين مسجد به عنوان مسجدي كه اطراف آن سراسر بركت است، ياد نموده است. (15)
مسجد الاقصي نقطه ي عروج پيامبر صلي الله عليه و آله از زمين به آسمان ها و عوالم ديگر است. پيامبران خدا در شب معراج، در اين مسجد، به امامت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نماز به جا آوردند. (16)
مسجد الاقصي، خانه ي پيامبران بزرگ خدا و محراب عبادت آنهاست. مسجدي كه هم خود با بركت است و هم اطراف آن سراسر بركت و رحمت است. يك ركعت نماز در اين مسجد، ثواب هزار ركعت نماز را دارد. (17)

مساجد مهم مسلمانان در چنگال دشمن
امروزه نه تنها مسجد الاقصي كه همه ي مساجد مهم و چهارگانه ي مسلمانان به گونه اي در چنگال دشمنان دين گرفتار گشته است. مسجد الحرام و مسجد النبي كه بايد كانون نشر آيين وحدت آفرين اسلام باشد به مركز نشر انديشه هاي گمراه كننده و تفرقه انگيز وهابيان تبديل شده است.
بيت المقدس و مسجد الاقصي به اسارت كينه توزترين دشمن اسلام يعني صهيونيسم درآمده است. مسجد كوفه هم در زير چكمه ي باندي طاغوت صفت و ستمگر است. از اين رو مسلمانان از بركات مساجد مهم خويش بي بهره گشته اند.
ساده انديشي است اگر اين سلطه ي شوم را رويدادي تصادفي به شمار آوريم. بي گمان اين سلطه، زاييده ي فكر طراحان استعمارگر است. آنان خواسته اند با مهار مراكز حساس اسلامي از رشد و بالندگي معنوي و اجتماعي مسلمانان جلوگيري كنند و سلطه ي خود را بر امور مسلمانان استمرار بخشند. از اين رو بر انديشمندان مسلمان لازم است مردم را با عظمت، اهميت و قداست اين مراكز حساس آشنا كنند.
امروز وقت آن فرا رسيده است كه مسلمانان بدون در نظر گرفتن تقسيم بندي هاي جغرافيايي، ملي و نژادي، اداره ي اماكن حساس مذهبي را همچون يك مسأله ي بين الملل اسلامي مورد مطالعه و بررسي قرار دهند و براي دستيابي به بهترين شيوه ي اداره ي آنها چاره جويي كنند. (18)

مسجد سهيل (ثري)
اين مسجد در سمت شمال غربي مسجد كوفه و در فاصله ي دو كيلومتري آن قرار دارد. بر پايه ي روايات اهل بيت عليهم السلام اين مسجد، خانه ي حضرت ادريس و ابراهيم عليهماالسلام بوده است. (19)
از برخي روايات استفاده مي شودكه اين مسجد در دوران ظهور امام مهدي - عجل الله تعالي فرجه - يكي از پايگاه هاي آن حضرت است. (20)
زيد بن علي بن حسين عليهماالسلام در شبي كه بنا بود بر عليه هشام بن عبدالملك قيام كند، قصد داشت ابتدا در اين مسجد حاضر شود و نماز بگزارد ولي پيشامدي او را از اين كار بازداشت. (21)
در روايتي از امام صادق عليه السلام در اين باره آمده است:
«اگر عمويم زيد به مسجد سهله مي آمد و در آن نماز مي گزارد و به خداوند پناه مي برد، خداوند او را بيست سال پناه مي داد.» (22)
اين گونه احاديث به ما مي آموزد كه انقلابيون راستين در كنار تهيه ي ابزار مبارزه بايد از اسباب و علل معنوي به ويژه اماكن مذهبي نيز بهره برداري كنند. در حديثي ديگر از امام صادق عليه السلام آمده است:
«هر گرفتاري كه به مسجد سهله بيايد و در بين نماز مغرب و عشا دو ركعت نماز بگزارد و دعا كند خداوند گرفتاري او را برطرف مي سازد.» (23)
چنين احاديثي در حقيقت نشانگر نقش معنوي مسجد در رفع گرفتاري هاي فردي و اجتماعي است. (24)

مسجد براثا
مسجدي است در عراق در ميان راه كاظمين به بغداد. با آن كه در طول تاريخ فراز و نشيب هايي را طي كرده؛ اكنون مسجدي آباد و پابرجاست. براثا نام قريه اي است كه حتي قبل از بناي بغداد نيز وجود داشته است. اميرالمؤمنين عليه السلام در بازگشت از جنگ نهروان از آن جا عبور كرده و در نقطه اي از اين مسجد نماز گزارده است. بر پايه ي برخي از روايات، اين مسجد، جايگاه نماز عيسي و مادر او مريم، ابراهيم خليل و ديگر پيامبران الهي عليهم السلام بوده است. (25)

مسجد خيف
واژه ي خيف در لغت به معناي دامنه ي كوه است؛ يعني جايي كه از بلندي كوه كاسته مي شود ولي زمين همچون دشت صاف نيست. مسجد خيف در دامنه ي كوه صفايح در سرزمين مني در نزديكي مكه قرار گرفته است. براي حاجيان مستحب است كه در طول اقامت در «مني» نمازهاي واجب و مستحب خود را در اين مسجد به جاي آورند. پيشينه ي تاريخي مسجد خيف به قبل از اسلام بر مي گردد؛ زيرا در روايات آمده است كه: «در مسجد خيف هفتصد يا هزار پيامبر نماز گزارده است.» (26)
در روايتي از امام باقر عليه السلام پيرامون فضيلت اين مسجد آمده است:
«صد ركعت نماز در مسجد خيف در مني، برابر با هفتاد سال عبادت است. پاداش صد بار «سبحان الله» گفتن در اين مسجد برابر با ثواب بنده آزاد كردن است. هر كس در آنجا صد مرتبه «لا اله الا الله» بگويد مانند اين است كه انساني را زنده كرده باشد. پاداش صد مرتبه «الحمدلله» گفتن در اين مسجد برابر با ثواب ماليات عراقين (كوفه و بصره) است كه در راه خدا صدقه دهند.» (27)

مسجد قبا
قبا نام محله اي در اطراف مدينه است. اين محله با مدينه ي زمان پيامبر صلي الله عليه و آله يك فرسنگ فاصله داشته است؛ ولي در حال حاضر، متصل به مدينه و جزء آن به شمار مي آيد. پيامبر صلي الله عليه و آله هنگام ورود به مدينه قبل از رسيدن به شهر، چند روزي در محله قبا اقامت فرمود: تا علي عليه السلام و اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله به آن حضرت ملحق شوند. در فاصله ي اين اقامت چند روزه، مسجد قبا ساخته شد. (28)
پيامبر صلي الله عليه و آله در بناي آن با دست خود كار كرد و سمت قبله ي آن را با كمك جبرئيل تعيين فرمود. (29)
گر چه سخن معروف آن است كه مسجد قبا اولين مسجدي است كه در اسلام بنا شده، ولي شواهد قابل قبولي نشان مي دهد كه مسلمانان پيش از بناي مسجد قبا، مساجد ديگري را بنا كرده بودند. آنچه درست مي نمايد اين است كه مسجد قبا اولين مسجدي است كه مسلمانان آن را آزادانه و به طور رسمي بنا كرده اند و آشكارا در آن نماز به پاي داشته اند. (30)
به نظر بسياري از مفسران اين گفتار خداوند كه مي فرمايد: «نماز را در مسجدي كه از آغاز بر پايه ي تقوا بنا شده، بجاي آور.» (31)
درباره ي مسجد قبا نازل شده است. از همين رو نام ديگر مسجد قبا، مسجد تقواست. (32)
پيامبر صلي الله عليه و آله حتي پس از ورود به مدينه نيز به اين مسجد اهتمامي ويژه داشت و آن را مسجد خود به شمار مي آورد. آن حضرت روزهاي شنبه و دوشنبه از مدينه به اين مسجد مي آمد و در آن نماز مي گزارد. (33)
پيامبر صلي الله عليه و آله مسلمانان را به حضور در اين مسجد و نماز خواندن در آن تشويق مي نمود. در حديث معروفي از آن حضرت آمده است:
«كسي كه در مسجد قبا دو ركعت نماز بگزارد همچون كسي است كه يك عمره به جاي آورده باشد.» (34)
امامان معصوم نيز به پيروي از پيامبر صلي الله عليه و آله اين مسجد را بزرگ شمرده اند و مسلمانان را به حضور در آن ترغيب نموده اند. امام صادق عليه السلام به فردي به نام عقبة بن خالد فرمود:
«در هنگام زيارت مساجد اطراف مدينه، از مسجد قبا آغاز كن و در آن زياد نماز بخوان؛ زيرا اين مسجد اولين مسجد در اطراف مدينه است كه پيامبر صلي الله عليه و آله در آن نماز گزارده است...» (35)
علاوه بر مسجد قبا، نماز گزاردن در ديگر مساجد اطراف مدينه مانند مشربة أم ابراهيم، مسجد فضيخ (رد الشمس) در نزديكي مسجد قبا، مسجد احزاب، مسجد شجره، مسجد ذوالقبلتين، مسجد غمامه، مسجد مباهله، مسجد علي عليه السلام و مسجد فاطمه عليهاالسلام و نيز مساجد ديگري همچون مسجد ابوذر، مسجد الراية، مسجد نفس زكيه و... نيز مطلوب و پسنديده است.
نماز گزاردن در اين مساجد هم مايه ي دستيابي به فضيلت حضور در خانه ي خداست و هم تلاش براي زنده نگه داشتن ياد و نام پيامبر صلي الله عليه و آله و اهل بيت و ياران پاك اوست. به علاوه هر يك از اين مساجد، خود گوياي بخشي از تاريخ اسلام است. از اين رو حفظ و نگهداري آنها در واقع پاسداري از بخشي از اسناد عيني و زنده ي تاريخ اسلام است. (36)

مسجد غدير
مسجدي بوده است در ميان راه مكه و مدينه، در منطقه ي غدير خم. همان محلي كه پيامبر صلي الله عليه و آله در آن جا علي عليه السلام را به جانشيني خويش منصوب فرمود. راز فضيلت مسجد غدير آن است كه اين انتخاب مبارك و فرخنده در آن جا صورت گرفته است. امامان معصوم عليهم السلام خود در آن نماز مي گزارده اند و شيعيان را نيز به اين كار تشويق مي كرده اند. (37)
آثار و بقاياي اين مسجد تا زمان محمد بن مكي عاملي معروف به شهيد اول (733 - 768 ه.ق) و حتي پس از آن وجود داشته است؛ زيرا شهيد اول در كتاب «ذكري» گفته است: ديوارهاي آن تا زمان وي پابرجاست. (38)
سمهودي شافعي(متوفاي 911 ه.ق) نيز كه يك مدينه شناس بزرگ به شمار مي رود، گفته است: «شخصي كه خود اين مسجد را ديده بود به من خبر داد كه مسجد غدير در حدود سه يا چهار ميلي جحفه قرار گرفته و سيل برخي از قسمت هاي آن را خراب كرده است.» (39)
در گذشته، راه عبور حاجيان از كنار همين مسجد بوده است. اما گويا مصلحت و رعايت مودت و خويشاوندي اهل بيت ايجاب نموده تا راه حاجيان از آن جا تغيير يابد و اين مسجد كه يادآور علي عليه السلام و حقانيت و مظلوميت اوست، گمنام بماند!!!
با اين همه، مسجد غدير همچون خود رويداد غدير هميشگي است. گر چه جاي اين مسجد اكنون معلوم نيست، اما نور آن در دل و جان حق جويان پرتو افكني مي كند. مسجد غدير از اين نظر همچون قبر مطهر فاطمه ي زهرا عليهاالسلام است. گر چه جاي قبر آن بزرگوار معلوم نيست، اما همه ي در و ديوار شهر مدينه از او سخن مي گويد و نام او را فرياد مي كشد. (40)

فضيلت مشاهد مشرفه
سخن گفتن درباره ي مسجد يعني بحث درباره ي برترين و ارجمندترين مكان هاي زمين؛ چنين بحثي هرگز نمي تواند از بحث درباره ي «مشاهد مشرفه» يعني قبرهاي مطهر پيامبران و امامان عليهم السلام جدا باشد. زيرا جايگاه قبر معصومان عليهم السلام از ارجمندترين و گرامي ترين مكان هاي زمين است و در فضيلت و منزلت از مسجد، برتر و والاتر است.
قرآن كريم از خانه هايي سخن به ميان آورده كه خداوند، خود به تعظيم و بزرگداشت آن فرمان داده و مؤمنان را دستور داده تا در آن به ذكر و ثناي خدا بپردازند. (41)
ترديدي نيست كه واژه «بيوت» كه در اين آيه آمده و به معناي خانه هاست، مساجد خدا را در بر مي گيرد؛ ولي از روايات استفاده مي شود كه اين كلمه در آيه ي بالا، داراي معنايي گسترده است و خانه علي و فاطمه و تربت پاك پيامبران و امامان عليهم السلام را نيز در بر مي گيرد.
در حديث آمده است كه چون آيه ي ياد شده، نازل شد از پيامبر صلي الله عليه و آله سؤال شد: مقصود از «خانه ها» چيست؟ پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: خانه هاي پيامبران. ابوبكر پرسيد: اي رسول خدا! آيا خانه ي علي و فاطمه عليهماالسلام نيز از همين خانه هاست؟ پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: آري و از برترين آنهاست. (42)
در فضيلت جايگاه پيامبران و صالحان همين بس كه قرآن كريم، زائران خانه ي خدا را دستور مي دهد تا نماز طواف خود را در محل اقامت ابراهيم خليل به جاي آورند. (43)
بر پايه ي همين نگرش قرآني است كه امام صادق عليه السلام جاي پاي پيامبر صلي الله عليه و آله را بس بزرگ مي شمرد. آن حضرت به هنگام عبور از مسجد غدير نگاهي به سمت چپ مسجد افكند و فرمود:
«اين جا، جاي پاي رسول خداست، آن گاه كه مي فرمود: هر كس كه من مولاي اويم، علي مولاي اوست. خداوندا! دوستدار علي را دوست بدار و دشمنانش را دشمن دار.» (44)
ذكر رواياتي كه گوياي فضيلت زيارت تربت پاك پيامبران و امامان معصوم عليهم السلام است، خود نيازمند مجالي جداگانه است. بلكه بسياري از مساجد مهم اسلامي در سايه ي حضور پيامبران و صالحان در آن و يا قرار گرفتن قبرهاي مطهر پاكشان در آن جا داراي فضيلتي دو چندان گشته است.
در زمان ما پس مانده هاي فكري آنان كه امامان معصوم عليهم السلام را با ناجوانمردانه ترين شيوه ها به شهادت مي رساندند و يا آنان را زنداني و مسموم مي كردند براي كم رنگ كردن ياد و نام اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله، شيعيان را به قبرپرستي و شرك متهم مي كنند. آنان بزرگداشت ياد و نام اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله را با توحيد - كه سخت از آن بي خبرند - مغاير مي بينند.
كيست كه نداند اين گريه هاي دروغين هرگز براي دفاع از حريم توحيد نيست؟ اين اشك هاي نيرنگ آميز ريشه در بافته هاي ناصبياني دارد كه براي گمنام نمودن ياد و نام امامان عليهم السلام بهترين راه را پوشش دفاع از توحيد و يگانه پرستي دانسته اند. همگان مي دانند كه دوستداران اهل بيت نه قبر امامان را مي پرستند و نه خود آنان را. شيعيان با بزرگداشت اين قبرهاي پاك، بخشي از دوستي و عشق خود نسبت به اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله را آشكار مي كنند. دوستي و محبتي كه به تصريح قرآن مجيد بر هر مسلماني واجب است و مزد رسالت پيامبر صلي الله عليه و آله و زحمت هاي طاقت فرساي اوست. (45)
مسلمانان و دوستداران اهل بيت، قبر امامان را از آن رو كه بندگان صالح خدايند، زيارت مي كنند. آنان با زيارت قبر امامان با خوبي ها، پاكي ها و ارزش هاي والاي اسلامي پيمان مي بندند و روحشان را در كنار اين بارگاه هاي ملكوتي به آب دعا و عبادت و راز و نياز با خداوند صيقل مي دهند. بدينسان زيارت يعني تجديد پيمان با انسان كامل و تحكيم پيوند با همه ي خوبي ها و فضيلت ها.
البته بر ما لازم است قبر مطهر پيامبر صلي الله عليه و آله و امامان را همان گونه كه آن بزرگواران خود دستور داده اند، زيارت كنيم. انجام كارهاي جاهلانه در هنگام زيارت افزون بر آن كه مايه ي از دست رفتن فضيلت و پاداش زيات است، بهانه اي است به دست دشمنان لجوج تا با دست آويز قرار دادن چنين رفتارهايي، مكتب اهل بيت را در دل هاي ساده انديشان مخدوش جلوه دهند. (46)