انجام مسؤليت هاي مربوط به امام جماعت از هر كسي برخاسته نيست؛ تنها امام جماعتي توان انجام اين مهم را دارد كه از شرايط لازم برخوردار باشد.
در فقه اهل بيت عليهم السلام درمرتبه ي اول تأكيد شده است كه امام جماعت از عنصر «عدالت» برخوردار باشد. عدالت، ملكه و حالتي روحي است كه انسان را از دست يازيدن به گناه كبيره و اصرار بر گناهان صغيره باز مي دارد. در مرتبه ي پس از آن، تأكيد شده تا امام جماعت از كارهاي خلاف مروت، يعني كارهايي كه شخصيت وي را در نگاه ديگران خوار و بي مقدار سازد، پرهيز كند. رعايت اين شرط در حفظ موقعيت و منزلت والاي امام جماعت بسيار مؤثر است.
برخورداري امام جماعت از مراتب علم و فضل و پارسايي باعث مي شود تا او بتواند نمازگزاران مسجد را از نظر فكري و معنوي تغذيه نمايد و انديشه و جان آنان را از كوثر معارف ديني سيراب كند.
پرهيز از خودمحوري، احترام به آرا و نظريات اهل مسجد و مشورت نمودن با آنان در ارتباط با امور مسجد، تأثيري فراوان در دلگرمي مؤمنان نمازگزار و جذب افراد جديد به مسجد دارد.
برخوردهاي همراه با عطوفت و مهرباني و گشاده رويي نيز نقش مهمي در موفقيت امام جماعت و در نتيجه رونق و گرمي مسجد دارد. مسجد جايگاه حضور مؤمنان با انديشه ها و سليقه هاي گوناگون است. مردان و زنان از پير و كودك و جوان و نوجوان همگي در مسجد حاضر مي شوند؛ هر يك از اين گروه ها سليقه هايي كاملا متفاوت با يكديگر دارند؛ داشتن وسعت نظر و پرهيز از تنگ نظري ابزار مناسبي براي در نظر گرفتن سليقه ها و افكار گوناگون است.
مجالست و همنشيني با ضعيفان و نيازمندان، تلاش براي رفع مشكلات آنان تا حد امكان، حوصله و بردباري در برخورد با نمازگزاران، ساده زيستي و پرهيز از تجمل گرايي از عوامل موفقيت يك امام جماعت به شمار مي رود. اين گونه برخوردها علاوه بر آثار سازنده اي كه در پي دارد، خود بهترين تبليغ عملي براي هدايت و جذب ديگران به اسلام است.
رعايت حال ضعيفان در نماز و خودداري از برگزار نمودن برنامه هاي طولاني و خسته كننده در مسجد نيز سهمي به سزا در موفقيت امام جماعت دارد. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله همواره كساني را كه به امامت جماعت براي مناطق مختلف منصوب مي نمود، به رعايت حال ضعيفان و خودداري از طولاني نمودن نماز توصيه مي فرمود. در حديثي از اميرالمؤمنين عليه السلام آمده است:
«آخرين سخن محبوب جانم پيامبر صلي الله عليه و آله با من، اين بود كه به هنگام نماز جماعت، حال ضعيف ترين كسي را كه به تو اقتدا كرده است، رعايت كن!» (1)
انسان به هنگام وصيت و به ويژه در لحظه هاي پاياني عمر، معمولا آنچه را كه در نظرش از اهميتي والا برخوردار است، مورد تأكيد قرار مي دهد. بر پايه ي اين حديث، آخرين گفتار پيامبر صلي الله عليه و آله، تأكيد بر رعايت حال ضعيفان در نماز جماعت بوده است. اين امر به روشني نشان مي دهد كه آن حضرت نسبت بدين مسأله، اهتمامي ويژه داشته اند.
پيش گرفتن شيوه ي اعتدال و برخوردهاي مسالمت آميز از سوي امام جماعت با نمازگزاران نيز از اموري است كه در روايات مورد تأكيد قرار گرفته است. در حديثي از پيامبر صلي الله عليه و آله آمده است:
«كسي كه امامت گروهي را بر عهده گيرد و در برخورد با آنان و قرائت و ركوع و سجده و نشستن و برخاستن خود، راه اعتدال و ميانه روي را در پيش نگيرد، نمازش مورد پذيرش نخواهد بود، و از كتف هاي او تجاوز نمي كند (قابليت صعود به بارگاه الهي را ندارد.) جايگاه چنين امامي نزد خداوند، همچون جايگاه سلطان ستمگر و تجاوزگري است كه براي خير و صلاح زيردستان خود تلاش ننموده و فرمان الهي را در ميان آنان به پاي نداشته است. اميرالمؤمنين عليه السلام برخاست و گفت:اي رسول خدا! پدر و مادرم فداي تو باد! جايگاه چنين سلطاني نزد خداوند چگونه است؟ رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: پيشواي ستمگر يكي از چهار گروهي است كه در روز قيامت دچار سخت ترين عذاب ها خواهد شد. ابليس، فرعون، قاتل و پيشواي ستمگر، همگي در يك رتبه اند.» (2)
از اين حديث و احاديث ديگري كه در همين زمينه وجود دارد استفاده مي شود كه مراعات اعتدال تنها مربوط به مسأله ي نماز نيست؛ بلكه امام جماعت بايد در زمينه هاي گوناگون، برخوردي همراه با اعتدال و ميانه روي با نمازگزاران خود داشته باشد. (3)