براي ما دقيقا روشن نيست كه برنامه ي سخنراني هاي پيامبر صلي الله عليه و آله در مسجد چگونه بوده است؟ با اين حال با دقت در منابع تاريخي مي توان نكاتي را در اين زمينه به دست آورد.
سخنراني هاي پيامبر صلي الله عليه و آله براي افراد حاضر در مسجد، نه تنها خسته كننده و ملال آور نبوده؛ كه بسيار پر جاذبه بوده است. جلسات موعظه و سخنراني رسمي همه روزه برگزار نمي شد. ياران پيامبر صلي الله عليه و آله از اين عمل رسول خدا چنين برداشت كرده اند كه همه روزه بودن جلسات سخنراني موجب خستگي و ملال نمازگزاران مي شود. عبدالله بن مسعود كه از چهره هاي علمي روزگار پيامبر صلي الله عليه و آله به شمار مي آيد، گفته است: «رسول خدا صلي الله عليه و آله از آن رو كه مبادا ما (شنوندگان) خسته و ملول شويم، برخي از روزها ما را موعظه مي كرد.» (1)
شواهد نشان مي دهد كه برگزاري جلسه ي سخنراني و گفتگوهاي علمي پس از نماز صبح و شام بيش از ديگر نمازها بوده است. (2)
مؤيد اين مطلب آن است كه معمولا به هنگام ظهر و عصر بخشي از مردم مدينه براي انجام كارهاي كشاورزي و دامپروري به خارج از شهر مي رفتند و نمي توانستند براي نماز جماعت در مسجد حاضر شوند. حال آن كه به هنگام نماز صبح و شام معمولا مردم در شهر حضور داشتند.
گاهي زمان سخنراني هاي پيامبر صلي الله عليه و آله از پيش توسط خود آن حضرت اعلام مي شد تا همگان در مسجد حضور يابند. در چنين مواردي ياران پيامبر يكديگر را به حضور در مسجد در اول وقت و ضبط سخنان آن حضرت سفارش مي كردند؛ تا مبادا كلمه اي از سخنان پيامبر صلي الله عليه و آله از دست آنان بيرون رود. (3)
در مجالس سخنراني رسول گرامي، زنان نيز حضور داشتند. اگر احساس مي شد زنان به هر دليل سخنان پيامبر صلي الله عليه و آله را نشنيده اند، آن حضرت دوباره آنان را موعظه و نصيحت مي كرد. (4)
گاه زنان درخواست مي كردند كه براي آنان مجلس سخنراني جداگانه اي تشكيل شود؛ پيامبر صلي الله عليه و آله با پيشنهاد آنان موافقت مي نمود و مجلسي مخصوص به زنان برپا مي شد. (5)