نقش فرهنگي مسجد الحرام پيش از بعثت


در سال هاي آغاز بعثت به دليل جو اختناق و شرايط سختي كه بر مكه حاكم بود، تبليغ و آموزش علني براي پيامبر صلي الله عليه و آله ممكن نبود. به ناچار سنگر تبليغ ديني به طور عمده، خانه ي آن حضرت بود. با اسلام آوردن فردي به نام ارقم بن ابو ارقم، خانه ي او به جايگاه آموزش مسلمانان تبديل شد. پيامبر صلي الله عليه و آله در اين خانه كه در كنار كوه صفا قرار داشت، مباني انديشه هاي اسلامي را به مسلمانان آموزش مي داد. بسياري از مردم مكه در سايه ي آموزش هاي پيامبر صلي الله عليه و آله در همين خانه مسلمان شدند. (1)
در سال چهارم بعثت، ياران پيامبر صلي الله عليه و آله مسلمان بودن خود را آشكار مي كردند؛ با اين حال، نمي توانستند از مسجد به عنوان سنگري در راستاي تبليغ و آموزش بهره برداري كنند. مسجد الحرام، كاملا در چنگال مشركان قرار داشت. مسجد ديگري هم كه بتوان آزادانه در راستاي اهداف فرهنگي از آن استفاده كرد، وجود نداشت.
با اين همه، پيامبر صلي الله عليه و آله و ياران آن حضرت گاه از مسجد الحرام در راستاي تبليغ و ترويج انديشه هاي ديني بهره برداري مي كردند. كعبه و مسجد الحرام از ديرباز جايگاه گردهمايي مردم بود. مشركان قريش، بازرگانان و مسافراني كه از اطراف مكه به اين شهر مي آمدند، پيش از اسلام نيز بر پايه ي اعتقادات خود براي پرستش بتها و يا طواف خانه ي خدا، گرد كعبه و در مسجد الحرام حضور مي يافتند. پيامبر صلي الله عليه و آله از اين فرصت ها براي تبليغ آيين توحيد و يكتاپرستي سود مي جست. آن حضرت بارها در كنار حجر اسماعيل به تلاوت آيه هاي روحبخش قرآن براي مردم مي پرداخت و آنان را به پذيرش اسلام فرا مي خواند. دامنه ي فعاليت هاي تبليغي پيامبر صلي الله عليه و آله در موسم حج گسترش مي يافت. (2)
اسلام آوردن شمار قابل توجهي از ياران پيامبر صلي الله عليه و آله در مكه، ثمره ي چنين كارهاي تبليغي بود.
پيامبر صلي الله عليه و آله در دوراني، ياران خويش را در مسجد الحرام گرد مي آورد؛ براي آنان قرآن مي خواند و واجبات و محرمات الهي را بدانان آموزش مي داد. (3)
چنين جلساتي در مسجد، گاه به مناظره و گفتگوهاي طولاني و علمي با سران قريش مي انجاميد. پيامبر صلي الله عليه و آله در اين مجالس با استناد به آيات قرآن به شبهه هاي گوناگوني كه از سوي آنان مطرح مي شد، پاسخ مي گفت. (4)
تاريخ، همچنين خبر مي دهد كه پيامبر صلي الله عليه و آله در مواردي با هيئت هاي نمايندگي كه از اطراف مكه براي تحقيق پيرامون مكتب جديد به اين شهر مي آمدند در مسجد الحرام به گفتگو پرداخته است. گر چه شمار چنين هيئت هايي در مكه، اندك بود. (5)

پاورقي

1- محمد بن سعد، الطبقات الكبري، ج 3، ص 242، دار بيروت، بيروت، 1405 ه.ق.
2- ابن الجوزي، الوفاء بأحوال المصطفي، ج 1، ص 182، باب 14 و باب 31، ص 315. مصر، دارالكتب الحديثه، 1386 ه.ق.
3- احمد بن علي بن ابوطالب طبرسي، احتجاج، ص 29، نشر مرتضي، مشهد، 1403 ه.ق.
4- احمد بن علي بن ابوطالب طبرسي، احتجاج، ص 29 - 38.
5- كوي دوست ، رحيم نوبهار، ص148-150.

بازگشت