جنبه هاي عبادي مسجد در گفتار معصومان (ع)


پيشوايان دين نيز به پيروي از قرآن كريم بر جنبه هاي عبادي مسجد تأكيد نموده اند. در اين زمينه كافي است به احكام و آداب مسجد كه در فصل چهارم گذشت، نگاهي مجدد بيفكنيم. دقت در بيشتر اين احكام نشان مي دهد كه اسلام مي خواهد مسجد جايگاهي مناسب براي ذكر و ياد حق تعالي باشد و مؤمنان بتوانند در آن جا با حضور قلب خداي را پرستش كنند. بر همين پايه، از انجام هر كاري كه ممكن است مسجد را از ايفاي چنين نقشي باز دارد، نهي شده است.
آراستن مساجد با طلا، نقاشي كردن مسجد، خريد و فروش، قضاوت كردن و اجراي حدود در مسجد، راه دادن ديوانگان و خردسالان به مسجد، بلند كردن صدا و به زبان آوردن سخنان بيهوده، اعلام اشياي گمشده و پيدا شده در مسجد و اموري از اين دست، هر كدام مي تواند انسان را از توجه شايسته به نماز و عبادت در مسجد باز دارد.
گاه اتفاق مي افتد رفتار ديوانه اي در مسجد يا كارهاي بچه گانه ي كودكي خردسال، افكار نمازگزاران را پريشان مي كند. اعلام اين كه چيزي پيدا يا گم شده، جمعي را از توجه به نماز و عبادت باز مي دارد. بيرون آوردن شمشير از غلاف يا آويزان نمودن آن در سمت قبله ي مسجد ممكن است براي نمازگزار يا كسي كه به قرائت قرآن و يا ذكر و دعا مشغول است، ايجاد هراس و وحشت كند و او را از عبادت باز دارد.
تأكيد بر حضور در مسجد با حالت طهارت و پاكيزگي، ترغيب نمازگزاران نسبت به آراستن خود و استفاده از عطر و بوي خوش و برطرف نمودن بوي بد از دهان و بدن به هنگام حضور در مسجد نيز بر همين پايه است. گاه ديده مي شود بوي ناخوشايند بدن كسي در مسجد، فضا را براي جمعي از نمازگزاران غير قابل تحمل مي كند و آنان را از عبادت باز مي دارد. سخن گفتن درباره ي امور دنيوي نيز با محيطي كه براي عبادت و ياد خداوند بنا شده، تناسبي ندارد. گفتگوي دو يا چند نفر پيرامون امور دنيوي، زمينه ي مساعدي را براي تشويش افكار ذاكران و نمازگزاران فراهم مي نمايد.
پيشوايان دين افزون بر بيان چنين احكام و دستورهايي، در سخنان خويش با تعبيرهاي گوناگون بر اين نكته كه مسجد براي عبادت و ياد خدا بنا شده، پاي فشرده اند. پيامبر صلي الله عليه و آله خطاب به شخصي كه در مسجد اعلام مي كرد چيزي را گم كرده است و هم خطاب به كسي كه در مسجد به تراشيدن تير مشغول بود، فرمود:
«مسجد را براي چنين كارهايي نساخته اند.» (1)
آن حضرت همچنين خطاب به كسي كه در مسجد، شعر مي سرود، فرمود:
«... مساجد را براي قرآن خواندن ساخته اند.» (2)

آنچه انجام آن در مسجد روا نيست
از مجموع دو بحث گذشته چنين به دست مي آيد كه اولا: مسجد مكاني والا و جايگاهي با عظمت است؛ چه، مسجد با ذات حق تعالي، پيوند دارد و خداوند، خود به بزرگداشت و تعظيم آن فرمان داده است. ثانيا مسجد، جايگاهي است كه براي عبادت و ذكر و ياد حق تعالي بنا گشته است.
بنابراين، انجام دو دسته از كارها در مسجد روا نيست؛ دسته ي اول اموري است كه انجام آن در مسجد، اساسا با شأن و منزلت خانه ي خدا سازگاري ندارد. دسته ي دوم كارهايي است كه به پرستشگاه بودن مسجد و جنبه ي عبادي آن آسيب مي رساند. براي اين كه عملي در شمار گروه اخير قرار گيرد، لازم نيست كاري بي اهميت باشد. بلكه هر عملي هر چند مهم باشد، انجام آن در مسجد نبايد مانع عبادت و نماز حاضران در مسجد شود. اين مسأله به شدت مورد تأكيد فقيهان قرار گرفته، تا آن جا كه فرموده اند:
«اگر مسجد را براي روضه خواني چادر بزنند و فرش كنند و سياهي بكوبند و اسباب چاي در آن ببرند، در صورتي كه اين كارها به مسجد ضرر نرساند و مانع نماز خواندن نشود، اشكال ندارد.» (3)
مي دانيم كه به پا داشتن مراسم سوگواري براي ائمه و به ويژه سالار شهيدان عليهم السلام از بزرگ ترين مستحبات و بلكه شعاير ديني است. با اين حال، انجام اين عمل الهي در مسجد نبايد مانع نماز و عبادت مؤمنان باشد. هرگاه حكم كارهايي كه مقدمه ي برپايي عزاي ائمه و سيدالشهداء عليهم السلام است چنين باشد؛ حكم انجام بسياري ديگر از كارها در مسجد روشن مي شود.
امور فرهنگي و آموزشي در مسجد، فعاليت هاي اجتماعي - سياسي و بخشي از امور نظامي كه انجام آن در مسجد رواست، با آن كه هر يك از فضيلت خاص خود برخوردار است؛ ولي نبايد به بعد عبادي مسجد و پرسشتگاه بودن آن خدشه وارد كند و نمازگزاران را از نماز در مسجد باز دارد.
انجام بسياري از كارهاي مباح در مسجد همچون غذا خوردن - چنانچه با شأن و منزلت مسجد ناسازگار نباشد - تنها در صورتي رواست كه مانع ذكر و دعا و عبادت مؤمنان نباشد.
جالب است بدانيم فقيهاني همچون امام خميني قدس سره كه همواره بر جنبه هاي اجتماعي - سياسي و انقلابي مسجد تأكيد مي كنند، انجام هر عملي را كه مانع عبادت مؤمنان در مسجد باشد، روا نمي دانند. در فتواهاي متعددي از امام خميني بر لزوم پرهيز از عمليات ورزشي و حتي آموزش نظامي در مسجد با همه ي اهميتي كه دارد، تأكيد شده است. (4)
تشكيل مجالس فاتحه در مسجد، برگزاري كلاس هاي درس در مسجد و كارهايي از اين دست هرگز نبايد مانع عبادت و نماز مؤمنان باشد. (5)

پاورقي

1- محمد بن حسن عاملي، وسايل الشيعه، ج 3، ص 496، باب 17 از ابواب احكام المساجد، روايت 3.
2- محمد بن حسن عاملي، وسايل الشيعه، ج ص، ص 493، باب 14 از ابواب احكام المساجد، روايت 1.
3- امام خميني، رساله ي توضيح المسائل، مسأله ي 907، مركز نشر فرهنگي رجا، چاپ دوم، 1366 ه.ش.
4- براي ملاحظه ي برخي از اين فتاوي ر.ك: رحيم نوبهار، سيماي مسجد، ج 2، ص 51.
5- كوي دوست ، رحيم نوبهار، ص128-131.

بازگشت