شكيّات نماز


شكيّات نماز 21 قسم است، شش قسم آن شكهايي است كه نماز را باطل مي كند و به شش قسم آن نبايد اعتنا كرد و نه قسم ديگر آن صحيح است.
شكهاي مُبْطِل (باطل كننده)
مسأله - شكهايي كه نماز را باطل مي كند، شش مورد است:
اوّل: شك در شماره ركعتهاي نماز دو ركعتي واجب مثل نمازصبح ونمازمسافر.
دوّم: شك در شماره ركعتهاي نماز سه ركعتي.
سوّم: آنكه در نماز چهار ركعتي شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر.
چهارم: آنكه در نماز چهار ركعتي پيش از تمام شدن سجده دوّم شك كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر.
پنجم: شك در ركعات نماز در حال ركوع و سجود يا در حال رفتن به سجده يا برخاستن از سجده.
ششم: شك در ركعتهاي نماز كه نداند چند ركعت خوانده است.
مسأله - اگر يكي از شكهاي باطل كننده براي انسان پيش آيد، نمي تواند نماز را به هم بزند، بلكه بايد به قدري فكر كند تا شك مستقر شود به اين معني كه از پيدا شدن يقين يا گمان نااميد شود.
شكهاي غير قابل اعتناء
شش مورد است :
1 - شك در چيزي كه محلّ آن گذشته است
مسأله - اگر در بين نماز شك كند كه يكي از كارهاي واجب آن را انجام داده يا نه، مثلاً شك كند كه حمد خوانده يا نه، چنانچه مشغول كاري كه بايد بعد از آن انجام دهد نشده، بايد آنچه را كه در انجام آن شك كرده بجا آورد، و اگر مشغول كاري كه بايد بعد از آن انجام دهد شده، به شك خود اعتنا نكند.
مسأله - اگر در بين خواندن آيه اي شك كند كه آيه پيش را خوانده يا نه، يا وقتي آخر آيه را مي خواندشك كند كه اوّل آن راخوانده يا نه، بايدبه شك خود اعتنانكند.
مسأله - اگر در حالي كه به سجده مي رود شك كند كه ركوع كرده يا نه، يا شك كند كه بعد از ركوع ايستاده يا نه، به شك خود اعتنا نكند.
مسأله - اگر در حال برخاستن شك كند كه تشهّد يا سجده را بجا آورده يا نه، بايد اعتنا نكند.
مسأله - اگر شك كند كه سلام نماز را گفته يا نه، يا شك كند درست گفته يا نه، چنانچه مشغول كاري شده باشد نظير گفتن اللَّه اكبر بعد از سلام، بايد به شك خود اعتنا نكند و همچنين اگر در صحيح گفتن سلام شك كند بايد به شك خود اعتنا ننمايد چه مشغول كار ديگري شده باشد يا نه.
2 - شك بعد از سلام
مسأله - هرگاه بعد از سلام نماز شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه، خواه شك مربوط به عدد ركعتهاي نماز باشد، يا شرايط نماز مانند قبله و طهارت يا اجزاي نماز مانند ركوع و سجود، به شك خود اعتنا نكند.
3 - شك بعد از وقت
مسأله - اگر بعد از گذشتن وقت نماز شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، خواندن آن لازم نيست، ولي اگر پيش از گذشتن وقت شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، بايد آن نماز را بخواند بلكه اگر گمان كند كه خوانده، بايد آن را بجا آورد.
مسأله - اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده ولي نداند به نيّت ظهر خوانده يا به نيّت عصر، بايد چهار ركعت نماز قضا به نيّت نمازي كه بر او واجب است بخواند.
مسأله - اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا بداند يك نماز خوانده ولي نداند سه ركعتي خوانده يا چهار ركعتي، بايد قضاي نماز مغرب و عشا را بخواند.
4 - شكّ كسي كه زياد شكّ مي كند (كثير الشكّ)
مسأله - اگر كسي در يك نماز سه مرتبه شك كند، يا در سه نماز پشت سر هم مثلاً در نمازصبح و ظهر و عصر شك كند، كثيرالشك است و چنانچه زياد شك كردن او از غضب يا ترس يا پريشاني حواس نباشد، به شك خود اعتنا نكند.
مسأله - كثير الشّك اگر در بجا آوردن چيزي شك كند، چنانچه بجا آوردن آن نماز را باطل نمي كند، بايد بنا بگذارد كه آن را بجا آورده، مثلاً اگر شك كند كه ركوع كرده يا نه، بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است، و اگر بجا آوردن آن نماز را باطل مي كند بايد بنا بگذارد كه آن را انجام نداده مثلاً اگر شك كند كه يك ركوع كرده يا بيشتر چون زياد شدن ركوع نماز را باطل مي كند بايد بنا بگذارد كه بيشتر از يك ركوع نكرده است.
مسأله - كسي كه در يك چيز نماز زياد شك مي كند، چنانچه در چيزهاي ديگر نماز شك كندبايدبه دستور شك عمل نمايد، مثلاً كسي كه زياد شك مي كند سجده كرده يا نه، اگر در بجا آوردن ركوع شك كند بايد به دستور شك رفتار نمايد.
مسأله - كسي كه در نماز مخصوصي مثلاً در نماز ظهر زياد شك مي كند اگر در نماز ديگر مثلاً در نماز عصر شك كند، بايد به دستور شك رفتار نمايد.
مسأله - كسي كه وقتي در جاي مخصوصي نماز مي خواند زياد شك مي كند، اگر در غير آنجا نمازبخواند و شكي براي او پيش آيد، بايد به دستور شك عمل نمايد.
مسأله - اگر انسان شك كند كه كثير الشّك شده يا نه، بايد به دستور شك عمل كند. و كثير الشّك تا وقتي يقين نكند كه به حال معمولي مردم برگشته، بايد به شك خود اعتنا نكند.
مسأله - كساني كه بسيار شك مي كنند يا زود يقين به چيزي پيدا مي كنند كه به آنها وسواسي مي گويند، يقين و گمان و شك آنها اعتبار ندارد و بايد طبق متعارف مردم عمل كنند بلكه بايد بر آنچه كه به نفع آنهاست بنا بگذارند مثلاً كسي كه وسواسي در طهارت و نجاست است، اگر شك كرد بلكه اگر يقين كرد كه نجاست به او ترشّح كرده است بايد اعتنا نكند و همين مقدار كه يك مرتبه مثلاً چيز نجسي را زير شير آب گرفت، پاك بداند. و وسواسي اگر به شك بلكه به يقين خود اعتناكند، حرام و موجب خسران دنيا و آخرت اوست.
5 - شك امام و مأموم
مسأله - اگر امام جماعت در نماز شك كند كه مثلاً سه ركعت خوانده يا چهار ركعت، يا دو سجده كرده يا يك سجده، بايد به گفته مأموم عمل كند و همچنين اگر مأموم شك كند بايد از امام پيروي كند و به شك خود اعتنا ننمايد.
مسأله - مأموم براي آگاه كردن امام مي تواند ذكري نظير اللَّه اكبر بگويد.
6 - شك در نماز مستحبّي
مسأله - اگر در شماره ركعتهاي نماز مستحبّي شك كند، چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مي كند بايد بنا را بر كمتر بگذارد مثلاً اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است و اگر طرف بيشتر شك نماز را باطل نمي كند، مثلاً شك كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت، به هر طرف شك عمل كند نمازش صحيح است.
مسأله - اگر در نماز نافله كاري كند كه براي آن سجده سهو واجب مي شود، يا يك سجده يا تشهّد را فراموش نمايد، لازم نيست بعد از نماز، سجده سهو يا قضاي سجده و تشهّد را بجا آورد.
شكهاي صحيح
مسأله - در نُه صورت اگر در شماره ركعتهاي نماز چهار ركعتي شك كند، بايد كمي فكر نمايد پس اگر يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا كرد، همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند و در غير اين صورت به دستورهايي كه گفته مي شود عمل نمايد و آن نُه صورت از اين قرار است:
اوّل: آنكه بعد از سر برداشتن از سجده دوّم شك كند دو ركعت خوانده يا سه ركعت، كه بايد بنا بگذارد سه ركعت خوانده و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.
دوّم: شك بين دو و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوّم كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند.
سوّم: شك بين دو و سه و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوّم كه بايد بنا بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.
چهارم: شك بين چهار و پنج بعد از سر برداشتن از سجده دوّم كه بايد بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد.
پنجم: شك بين سه و چهار كه در هر جاي نماز باشد بايد بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.
ششم: شك بين چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجاآورد.
هفتم: شك بين سه و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد و دو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.
هشتم: شك بين سه و چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند و بعد از سلام نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.
نهم: شك بين پنج و شش در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو بجا آورد.
مسأله - اگر يكي از شكهاي صحيح براي انسان پيش آيد نبايد نماز را بشكند و اگر پيش از انجام كاري كه نماز را باطل مي كند مثل رو گرداندن از قبله، نماز را از سر گيرد نماز دومش هم باطل است، و اگر بعد از انجام كاري كه نماز را باطل مي كند مشغول نماز شود نماز دومش صحيح است.
مسأله - اگر شك او از بين برود و شك ديگري برايش پيش آيد، مثلاً اوّل شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، بعد شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت بايد به دستور شك دوّم عمل نمايد.
مسأله - اگر بعد از نماز شك كند كه در نماز مثلاً بين دو و چهار شك كرده يا بين سه و چهار، بايد دوباره نماز را بخواند.
مسأله - اگر بعد از نماز بفهمد كه در نماز شكّي براي او پيش آمده ولي نداند از شكهاي باطل كننده بوده يا صحيح، و اگر از شكهاي صحيح بوده كدام قسم آن بوده است، بايد دوباره نماز را بخواند.
مسأله - كسي كه نشسته نماز مي خواند اگر شكّي كند كه بايد براي آن يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بخواند، بايد دو ركعت نشسته بجا آورد بلكه اگر شكّي كند كه بايد براي آن دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند، بايد دو ركعت نشسته بجا آورد.
مسأله - كسي كه ايستاده نماز مي خواند، اگر موقع خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شود، بايد نماز احتياط را نشسته بجا آورد.
مسأله - كسي كه نشسته نماز مي خواند، اگر موقع خواندن نماز احتياط بتواند بايستد بايد نماز احتياط را ايستاده بخواند.
نماز احتياط
مسأله - كسي كه نماز احتياط بر او واجب است، بايد بعد از سلام نماز بدون اين كه كار ديگري انجام دهد نيّت نماز احتياط كند و تكبير بگويد و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده نمايد پس اگر يك ركعت نماز احتياط بر او واجب است، بعد از دو سجده تشهّد بخواند و سلام دهد و اگر دو ركعت نماز احتياط بر او واجب است، بعد از دو سجده يك ركعت ديگر مثل ركعت اوّل بجا آورد و بعد از تشهّد سلام دهد.
مسأله - نماز احتياط اذان و اقامه و سوره و قنوت ندارد و بايد حمد و حتّي بسم اللَّه آن را آهسته بخواند.
مسأله - اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد كه ركعتهاي نمازش كم بوده، چنانچه كاري كه نماز را باطل مي كند انجام نداده، بايد آنچه از نماز نخوانده، بخواند و براي سلام بي جا دو سجده سهو بنمايد. و اگر كاري كه نماز را باطل مي كند انجام داده، مثلاً پشت به قبله كرده، بايد نماز را دوباره بجا آورد.
مسأله - اگر بعد از نماز احتياط بفهمد كسري نمازش به مقدار نماز احتياط بوده مثلاً در شك بين سه و چهار، يك ركعت نماز احتياط بخواند بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده، نمازش صحيح است، ولي اگر بفهمد كسري نماز كمتر يا بيشتر از نماز احتياط بوده بايد نماز را دوباره بخواند.
مسأله - اگر شك كند نماز احتياطي را كه بر او واجب بوده بجا آورده يا نه، در صورتي كه مشغول كار ديگري نشده باشد بايد نماز احتياط را بخواند و اگر مشغول كار ديگري شده است به شك خود اعتنا نكند.
مسأله - اگر در نماز احتياط ركني را زياد كند يا مثلاً به جاي يك ركعت دو ركعت بخواند نماز احتياط باطل مي شود و بايد اصل نماز را بخواند.
مسأله - اگر در نماز احتياط چيزي كه ركن نيست سهواً كم يا زياد شود سجده سهو ندارد.
مسأله - اگر نماز احتياط و قضاي يك سجده يا قضاي يك تشهّد يا دو سجده سهو بر او واجب شود بايد اوّل نماز احتياط را بجا آورد.