سجود
(مسأله 1054) نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاي واجب و مستحب بعد از ركوع دو سجده كند، وسجده آنست كه پيشاني را به قصد خضوع به زمين بگذارد و در حال سجده در نماز واجب است كه كف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد.
(مسأله 1055) دو سجده روي هم يك ركن است، و اگر كسي در نماز واجب عمدا يا از روي فراموشي در يك ركعت هر دو را ترك كند يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.
(مسأله 1056) اگر عمدا يك سجده كم يا زياد كند، نمازش باطل ميشود و اگر سهوا يك سجده كم يا زياد كند حكم آن بعدا گفته خواهد شد.
(مسأله 1057) اگر پيشاني را عمدا يا سهوا به زمين نگذارد، سجده نكرده است، اگر چه جاهاي ديگر بزمين برسد، ولي اگر پيشاني را به زمين بگذارد و سهوا جاهاي ديگر را بزمين نرساند، يا سهوا ذكر نگويد سجده صحيح است.
(مسأله 1058) بهتر آنست كه در حال اختيار در سجده سه مرتبه ((سبحان الله)) يا يك مرتبه ((سبحان ربي الأعلي و بحمده)) بگويد، و بايد اين كلمات دنبال هم و به عربي صحيح گفته شود، و ظاهر اين است كه گفتن هر ذكري كه به اين مقدار باشد كفايت ميكند و مستحب است ((سبحان ربي الأعلي وبحمده)) را سه يا پنج يا هفت مرتبه يا بيشتر بگويد.
(مسأله 1059) در حال سجود بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذكر مستحب هم، آرام بودن بدن با قصد خصوصيت احوط است.
(مسأله 1060) اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد وبدن آرام بگيرد عمدا ذكر سجده را بگويد، يا پيش از تمام شدن ذكر عمدا سر از سجده بردارد نماز باطل است.
(مسأله 1061) اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد سهوا ذكر سجده را بگويد، و پيش از آن كه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه كرده است، بايد دوباره در حال آرام بودن بدن ذكر را بگويد.
(مسأله 1062) اگر بعد از آن كه سر از سجده برداشت، بفهمد پيش از آن كه ذكر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحيح است.
(مسأله 1063) اگر موقعي كه ذكر سجده را ميگويد، يكي از هفت عضو را عمدا از زمين بردارد، نماز باطل ميشود، ولي موقعي كه مشغول گفتن ذكر نيست اگر غير پيشاني جاهاي ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد اشكال ندارد.
(مسأله 1064) اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده، سهوا پيشاني را از زمين بردارد نميتواند دوباره به زمين بگذارد، وبايد آن را يك سجده حساب كند. ولي اگر جاهاي ديگر را سهوا از زمين بردارد، بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذكر را بگويد.
(مسأله 1065) بعد از تمام شدن ذكر سجده اول، بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.
(مسأله 1066) جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي سر انگشتان پاي او بلند تر از چهار انگشت بسته نباشد بلكه واجب آنست كه جاي پيشاني او از جاي انگشتان پايش پست تر از چهار انگشت بسته نيز نباشد.
(مسأله 1067) در زمين سراشيب كه سراشيبي آن درست معلوم نيست اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلند تر اشكال ندارد.
(مسأله 1068) اگر پيشاني را اشتباها بر چيزي بگذارد كه از جاي زانوها و انگشتهاي پاي او بلند تر از چهار انگشت بسته است، بايد سر را بردارد و بر چيزي كه بلند نيست يا بلنديش به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد وبنابر احتياط بايد نماز را بعد از تمام نمودن دوباره بخواند.
(مسأله 1069) بايد بين پيشاني و آنچه بر آن سجده ميكند، چيزي فاصله نباشد پس اگر مهر بقدري چرك باشد كه پيشاني به خود مهر نرسد، سجده باطل است ولي اگر مثلا رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.
(مسأله 1070) در سجده بايد دو كف دست را بزمين بگذارد، ولي در حال ناچاري پشت دست هم مانعي ندارد. و اگر پشت دست هم ممكن نباشد بنابر احتياط بايد مچ دست را به زمين بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند، تا آرنج هر جا را كه ميتواند به زمين بگذارد، و اگر آن هم ممكن نيست گذاشتن بازو كافيست.
(مسأله 1071) در سجده بايد دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر انگشتهاي ديگر پا، يا روي پا را به زمين بگذارد، يا به واسطه بلند بودن ناخن شصت به زمين نرسد نماز باطل است، و كسي كه از روي تقصير و ندانستن مسأله نمازهاي خود را اين طور خوانده، بايد دوباره بخواند.
(مسأله 1072) كسي كه مقداري از شصت پايش بريده، بايد بقيه آنرا به زمين بگذارد، و اگر چيزي از آن نمانده، يا اگر مانده خيلي كوتاه است، بنابر احتياط بايد بقيه انگشتان را بگذارد، و اگر هيچ انگشت ندارد، هر مقداري كه از پا باقي مانده به زمين بگذارد.
(مسأله 1073) اگر بطور غير معمول سجده كند، مثلا سينه و شكم را به زمين بچسباند، يا پاها را مقداري درازا كند، اگر چه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد، بنابر احتياط مستحب بايد نماز را دوباره بخواند، ولي اگر طوري درازا بكشد كه سجده صدق ننمايد نماز او باطل است.
(مسأله 1074) مهر يا چيز ديگري كه بر آن سجده ميكند، بايد پاك باشد ولي اگر مثلا مهر را روي فرش نجس بگذارد، يا يك طرف مهر نجس باشد و پيشاني را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد.
(مسأله 1075) اگر در پيشاني دمل يا زخم ومانند آن باشد، چنانكه ممكن است بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند، و اگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاي سالم را به مقداري كه براي سجده كافي باشد بر زمين بگذارد.
(مسأله 1076) اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را فرا گرفته باشد، بنابر احتياط بايد به يكي از دو طرف پيشاني و چانه اگر چه به تكرار نماز باشد سجده كند، و اگر ممكن نيست فقط به چانه، و اگر به چانه هم ممكن نيست، بايد براي سجده اشاره كند.
(مسأله 1077) كسي كه نميتواند پيشاني را به زمين برساند، بايد به قدري كه ميتواند خم شود، و مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است، روي چيز بلندي گذاشته و طوري پيشاني را بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است، ولي بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد.
(مسأله 1078) اگر چيز بلندي نباشد كه مهر يا چيز ديگري كه سجده بر آن صحيح است بگذارد. لازم است كه مهر يا چيز ديگر را با دست بلند كرده و بر آن سجده نمايد.
(مسأله 1079) كسي كه هيچ نميتواند سجده نمايد بايد براي سجده با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد، و اگر با چشمها هم نميتواند اشاره كند بنابر احتياط مستحب با دست ومانند آن براي سجده اشاره كند و در قلب نيز نيت سجده نمايد.
(مسأله 1080) اگر پيشاني بياختيار از جاي سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد بايد نگذارد دوباره به جاي سجده برسد، و اين يك سجده حساب ميشود، چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه. و اگر نتواند سر را نگهدارد و بياختيار دوباره بجاي سجده برسد، روي هم يك سجده حساب ميشود و اگر ذكر نگفته باشد بنابر احتياط بايد بگويد.
(مسأله 1081) جائي كه انسان بايد تقيه كند ميتواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد، و لازم نيست براي نماز به جاي ديگر برود، ولي اگر بتواند بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح ميباشد، طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد، نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد.
(مسأله 1082) اگر روي تشك پر و مانند آن سجده كند، در صورتي كه بدن روي آن آرام نگيرد باطل است.
(مسأله 1083) اگر انسان ناچار شود كه در زمين گل نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدن ولباس براي او مشقت ندارد، بايد سجده و تشهد را به طور معمول بجا آورد، و اگر مشقت دارد، در حالي كه ايستاده، براي سجده با سر اشاره كند و تشهد را ايستاده بخواند و نمازش صحيح است.
(مسأله 1084) در ركعت اول و ركعت سومي كه تشهد ندارد، مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر وعشا احتياط واجب اين است كه بعد از سجده دوم قدري بيحركت بنشيند و بعد برخيزد.