سجــود
مسأله 1071 ـ نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاي واجب و مستحب بعد از ركوع دو سجده كند. و سجده آن است كه پيشاني و كف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد.
مسأله 1072 ـ دو سجده روي هم يك ركن است كه اگر كسي در نماز واجب
[179]
عمداً يا از روي فراموشي هردو را ترك كند، يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.
مسأله 1073 ـ اگر عمداً يك سجده كم يا زياد كند نماز باطل مي شود و اگر سهواً يك سجده كم كند حكم آن بعداً گفته خواهد شد.
مسأله 1074 ـ اگر پيشاني را عمداً يا سهواً به زمين نگذارد، سجده نكرده است. اگرچه جاهاي ديگر به زمين برسد ولي اگر پيشاني را به زمين بگذارد و سهواً جاهاي ديگر را به زمين نرساند، يا سهواً ذكر نگويد سجده صحيح است.
مسأله 1075 ـ در سجده هر ذكري بگويد كافي است به شرط آنكه مقدار ذكر از سه مرتبه «سُبْحانَ الله» يا يك مرتبه «سُبْحانَ ربيّ الاَعلي وَبِحَمْدِهْ» كمتر نباشد و مستحب است «سُبْحانَ ربيّ الاَعلي وَبِحَمْدِهْ» را سه يا پنج يا هفت مرتبه بگويد.
مسأله 1076 ـ در سجود بايد به مقدار ذكر واجب بدن آرام باشد و موقع گفتن ذكر مستحب هم اگر آن را به قصد ذكري كه براي سجده دستور داده اند بگويد آرام بودن بدن لازم است.
مسأله 1077 ـ اگر پيش از آنكه پيشاني به زمين برسد و بدن آرام بگيرد عمداً ذكر سجده را بگويد يا پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد نماز باطل است.
مسأله 1078 ـ اگر پيش از آنكه پيشاني به زمين برسد و بدن آرام گيرد سهواً ذكر سجده را بگويد و پيش از آنكه سر از سجده بردارد بفهمد اشتباه كرده بايد دوباره در حال آرام بودن، ذكر را بگويد.
مسأله 1079 ـ اگر بعد از آنكه سر از سجده برداشت بفهمد كه پيش از آرامگرفتن بدن، ذكر را گفته يا پيش از آنكه ذكر سجده تمام شود سر برداشته نمازش صحيح است.
مسأله 1080 ـ اگر موقعي كه ذكر سجده را مي گويد يكي از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد نماز باطل مي شود ولي موقعي كه مشغول گفتن ذكر نيست اگر غير پيشاني جاهاي ديگر را از زمين بردارد دوباره بگذارد اشكال ندارد.
مسأله 1081 ـ اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده سهواً پيشاني را از زمين بردارد نمي تواند دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يك سجده حساب كند، ولي اگر جاهاي ديگر را سهواً از زمين بردارد بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذكر را بگويد.
[180]
مسأله 1082 ـ بعد از تمام شدن ذكر سجده اوّل بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.
مسأله 1083 ـ جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوها و از جاي انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.
مسأله 1084 ـ در زمين سراشيب كه سراشيبي آن درست معلوم نيست احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پا و سر زانوهاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد.
مسأله 1085 ـ اگر پيشاني را سهواً به چيزي بگذارد كه از جاي انگشتهاي پا و سر زانوهاي او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندي آن به قدري است كه نمي گويند در حال سجده است مي تواند سر را بردارد و به چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت يا كمتر است بگذارد و مي تواند سر را بر روي آنچه به اندازه چهار انگشت يا كمتر است بكشد، و اگر بلندي آن به قدري است كه مي گويند در حال سجده است احتياط واجب آن است كه پيشاني را از روي آن بروي چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد، و اگر كشيدن پيشاني ممكن نيست بنابر احتياط واجب بايد نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
مسأله 1086 ـ بايد بين پيشاني و آنچه بر آن سجده مي كند چيزي نباشد پس اگر مُهر به قدري چرك باشد كه پيشاني به خود مُهر نرسد سجده باطل است، ولي اگر مثلاً رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.
مسأله 1087 ـ در سجده بايد كف دست را بر زمين بگذارد ولي در حال ناچاري پشت دست هم مانعي ندارد، و اگر پشت دست ممكن نباشد بايد مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند بايد تا آرنج هرجا را كه مي تواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممكن نيست گذاشتن بازو كافي است.
مسأله 1088 ـ در سجده بنابر احتياط واجب بايد سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر انگشت هاي ديگر را، يا روي پا را به زمين بگذارد يا به واسطه بلند بودن ناخن سر شست به زمين نرسد نماز باطل است، و كسي كه به واسطه ندانستن مسأله نمازهاي خود را اين طور خوانده بنابر احتياط مستحب بايد دوباره بخواند.
مسأله 1089 ـ كسي كه مقداري از شست پايش بريده، بايد بقيه آن را به زمين بگذارد و اگر چيزي از آن نمانده يا اگر مانده خيلي كوتاه است، بايد بقيه انگشتان را
[181]
بگذارد و اگر هيچ انگشت ندارد بايد هر مقدار از پا باقي مانده، به زمين بگذارد.
مسأله 1090 ـ اگر به طور غير معمول سجده كند مثلاً سينه و شكم را به زمين بچسباند بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند و اگر پاها را دراز كند اگرچه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد بايد نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1091 ـ مُهر يا چيزي ديگري كه بر آن سجده مي كند بايد پاك باشد. ولي اگر مثلاً مهر را روي فرش نجس بگذارد، يا يك طرف مُهر نجس باشد و پيشاني را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد.
مسأله 1092 ـ اگر در پيشاني دمل و مانند آن باشد چنانچه ممكن است بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند، و اگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند و دُمل را در گودال و جاي سالم را به مقداري كه براي سجده كافي باشد بر زمين بگذارد.
مسأله 1093 ـ اگر دُمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد بايد به يكي از دو طرف پيشاني سجده كند و اگر ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بنابر احتياط واجب بايد به هرجاي از صورت ممكن است سجده كند و اگر به هيچ جاي از صورت ممكن نيست بايد با جلو سر سجده نمايد.
مسأله 1094 ـ كسي كه نمي تواند پيشاني را به زمين برساند بايد به قدري كه مي تواند خم شود و مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است روي چيز بلندي گذاشته و پيشاني را طوري بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است ولي اگر مُهر را بالا بياورد و به پيشاني بچسباند سجده صحيح نيست. اما كف دست ها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول بايد به زمين بگذارد.
مسأله 1095 ـ كسي كه هيچ نمي تواند خم شود بايد براي سجده بنشيند و با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد، و در هردو صورت احتياط آن است كه اگر مي تواند مهر را بلند كند و بر پيشاني بگذارد، و اگر با سر يا چشمها هم نمي تواند اشاره كند بايد در قلب نيّت سجده كند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براي سجده اشاره نمايد.
مسأله 1096 ـ كسي كه نمي تواند بنشيند، بايد ايستاده نيّت سجده كند و چنانچه مي تواند براي سجده با سر اشاره كند و اگر نمي تواند با چشمها اشاره نمايد (يعني آن را به قصد سجده مي بندد و به نيّت سر برداشتن باز مي كند)، و اگر اين را هم نمي تواند در قلب نيّت سجده كند، و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براي
[182]
سجده اشاره نمايد.
مسأله 1097 ـ اگر پيشاني بي اختيار از جاي سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد نبايد بگذارد دوباره به جاي سجده برسد و اين يك سجده حساب مي شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بي اختيار دوباره به جاي سجده برسد روي هم يك سجده حساب مي شود و اگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد.
مسأله 1098 ـ جائي كه انسان بايد تقيّه كند مي تواند بر فرش و مانند آن سجده كند و لازم نيست براي نماز به جاي ديگر برود ولي اگر در آن مكان حصير يا سنگ يا چيزي كه سجده بر آن صحيح است وجود دارد و بتواند طوري بر آن سجده كند كه خلاف تقيه نباشد بايد بر آن سجده نمايد.
مسأله 1099 ـ اگر روي چيزي كه بدن روي آن آرام نمي گيرد سجده كند باطل است ولي روي تشك پر يا چيز ديگري كه بعد از سر گذاشتن و مقداري پائين رفتن آرام مي گيرد سجده كند اشكال ندارد.
مسأله 1100 ـ اگر انسان ناچار شود كه در زمين گِل نماز بخواند چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براي او مشقّت ندارد، بايد سجده و تشهّد را به طور معمول به جا آورد و اگر مشقّت دارد مي تواند در حالي كه ايستاده، براي سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند و اگر سجده و تشهّد را به طور معمول هم به جا آورد، نمازش صحيح است.
مسأله 1101 ـ بعد از سجده دوّم در جائي كه تشهّد واجب نيست مثل ركعت سوّم نماز ظهر و عصر و عشا بهتر است لحظه اي بنشيند سپس براي ركعت بعد برخيزد و اين عمل را جلسه استراحت مي گويند.