نماز جماعت
مستحب است نمازهاي واجب خصوصا نمازهاي يوميه را به جماعت بخوانند، ودر نماز صبح، مغرب وعشاء بيشتر سفارش شده ودر روايتي وارد شده است كه اگر يك نفر به امام جماعت اقتدا كند، هرركعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز دارد واگر دو نفر اقتدا كنند هرركعت ثواب ششصد نماز دارد و هر چه بيشتر شوند ثواب نمازشان بيشتر ميشود تا به ده نفر برسند وعده آنان كه از ده گذشت، اگر تمام آسمان ها كاغذ، ودرياها مركب، ودرخت ها قلم، وجن وانس و ملائكه نويسنده شوند، نميتوانند ثواب يك ركعت آن را بنويسند. (1130) وقتي كه جماعت برپا ميشود، مستحب است كسي كه نمازش را فرادي خوانده دوباره با جماعت بخواند، واگر بعد بفهمد كه نماز اولش باطل بوده، نماز دوم او كافي است. (1131) اگر امام يا مأموم بخواهد نمازي را كه به جماعت خوانده دوباره با جماعت بخواند، جواز جماعت محل تأمل است ولي در صورتي كه جماعت دوم داراي مزايايي باشد كه در شرع رجحان داشته باشد وكسي بخواهد به اميد مطلوب بودن دو مرتبه نمازش را به جماعت بخواند، بنا بر اظهر جايز است. (1132) نمازهاي مستحبي را نميشود به جماعت خواند، ولي خواندن نماز عيد فطر وقربان در زمان غيبت امام (عليه السلام) به جماعت مستحب است در صورتي كه شروط وجوب موجود نباشد، همچنين خواندن نماز استسقاء كه براي طلب باران ميخوانند به جماعت مستحب است وبعيد نيست استحباب جماعت در نماز غدير كه به اميد مطلوبيت خوانده شود. (1133) موقعي كه امام جماعت نماز يوميه ميخواند، هر كدام از نمازهاي
---
يوميه را ميشود به او اقتدا كرد ولي اگر نماز يوميه اش را احتياطا دوباره مي خواند، فقط در صورتي كه مأموم احتياطش با امام يكي باشد ميتواند به او اقتدا كند. (1134) اگر امام جماعت قضاي نماز يوميه خود را ميخواند، ميشود به او اقتدا كرد ولي اگر نمازش را احتياطا قضا ميكند، يا قضاي نماز شخص ديگر را تبرعا ميخواند، اقتدا به او اشكال دارد. (1135) اگر امام در محراب باشد وكسي پشت سر او اقتدا نكرده باشد، كساني كه دو طرف محراب ايستاده اند وبه واسطه ديوار محراب امام را نميبينند نميتوانند اقتدا كنند. (1136) اگر به واسطه طولاني بودن صف اول، كساني كه دو طرف صف ايستاده اند امام را نبينند ميتوانند اقتدا كنند، ونيز اگر به واسطه درازي يكي از صفهاي ديگر، كساني كه دو طرف آن ايستاده اند، صف جلوي خود را نبينند ميتوانند اقتدا نمايند. (1137) اگر صفهاي جماعت تا درب مسجد برسد، كسي كه مقابل درب، پشت صف ايستاده، نمازش صحيح است ونيز نماز كساني كه با ديدن او اقتدا ميكنند صحيح ميباشد. (1138) كسي كه پشت ستون ايستاده، اگر از طرف راست يا چپ به واسطه مأموم ديگر به امام متصل نباشد، نميتواند اقتدا كند، ولي اگر از دو طرف يا يك طرف متصل باشد ومأموم كسي را كه امام را ميبيند مشاهده كند، جماعتش صحيح است، ومنظور از ديدن امام اين است كه اگر مأمومين نباشند بتواند امام را ببيند ولي غير از مأمومين هر چه حائل شود موجب فرادي شدن نماز است. (1139) محل ايستادن امام بايد از محل مأموم بلند تر نباشد، ولي اگر مكان امام مقدار خيلي كمي، مثلا كمتر از يك وجب بلند تر باشد، اشكال ندارد، ونيز اگر زمين سراشيب باشد وامام در طرفي كه بلند تر است بايستد، در صورتي كه سراشيبي آن زياد نباشد وطوري باشد كه به آن، زمين مسطح بگويند مانعي ندارد. (1140) اگر مكان مأموم بلند تر از مكان امام باشد وساير لوازم وشرايط اقتدا رعايت شود، اشكال ندارد.
---
[ 224 ]
(1141) هر گاه بداند نماز امام باطل است، مثلا بداند امام وضو ندارد، اگر چه خود امام ملتفت نباشد، نميتواند به او اقتدا كند. (1142) اگر مأموم بعد از نماز بفهمد كه امام عادل نبوده يا كافر بوده، يا به جهتي نمازش باطل بوده، مثلا بي وضو نماز خوانده، نمازش صحيح است، و هم چنين اگر در اثناء نماز به يكي از اين سه امر اطلاع پيدا كرد، نيت فرادي ميكند وبقيه نماز را ميخواند ونمازش صحيح است. (1143) انسان در بين نماز جماعتي كه خواندن آن به جماعت واجب نيست بنابر اظهر ميتواند نيت فرادي كند اگر چه از اول نماز قصد فرادي داشته باشد، مثلا نيت كند كه دو نماز خود را با يك نماز امام بخواند يعني قصد كند كه بين نماز فرادي كند وزودتر تمام كند ودوباره نماز دوم را به او اقتدا كند. ولي ممكن است از جهت اخلال به نظم جماعت واشتباه انداختن مأمومين ممنوع باشد. (1144) اگر مأموم به واسطه عذري بعد از حمد وسوره امام نيت فرادي كند لازم نيست حمد وسوره را بخواند، ولي اگر پيش از تمام شدن حمد وسوره نيت فرادي نمايد، بايد مقداري را كه امام نخوانده بخواند. (1145) اگر در بين نماز جماعت نيت فرادي نمايد، بنا بر احتياط واجب نبايد دوباره نيت جماعت كند، ولي اگر مردد شود كه نيت فرادي كند يا نه، وبعد تصميم بگيرد نماز را با جماعت تمام كند، نمازش صحيح است. (1146) اگر موقعي كه امام در ركوع است، مأموم اقتدا كند وبه ركوع امام برسد، اگر چه ذكر امام تمام شده باشد، نمازش به طور جماعت صحيح است ويك ركعت حساب ميشود. اما اگر به مقدار ركوع خم شود وبه ركوع امام نرسد نمازش به طور فرادي صحيح ميباشد وبايد آن را تمام نمايد. (1147) اگر موقعي كه امام در ركوع است اقتدا كند وبه مقدار ركوع خم شود ولي شك كند كه به ركوع امام رسيده يا نه، نمازش صحيح است وبنا بر احتياط فرادي ميشود. (1148) اگر موقعي كه امام در ركوع است اقتدا كند وپيش از آن كه به اندازه
ركوع خم شود، امام سر از ركوع بردارد، ميتواند نيت فرادي كند يا ميتواند صبر كند تا
---
[ 225 ]
در ركعت بعد به امام ملحق شود ودر صورت ملحق شدن، تكبير ديگر لازم نيست. (1149) چنانچه مأموم بترسد كه اگر ملحق به صف شود واقتدا كند، امام سر از ركوع بردارد ميتواند در همان مكاني كه ايستاده اقتدا كند وتكبير بگويد وبه ركوع برود به شرط آن كه مانعي از اقتدا در آن مكان نباشد، مثل وجود حائل يا بلند بودن جاي امام، بنا بر اين دور بودن فاصله بين مأموم وامام يا صف جماعت بنا بر اظهر مانع از اقتدا نيست پس مأموم بعد از رسيدن به ركوع امام، در حال ركوع ويا بعد از ركوع وبنا بر احتياط بعد از سجود، ولو به چند دفعه حركت، خود را به امام يا صف ملحق ميكند، وبنا بر احتياط واجب در حال ذكر حركت نكند واگر توانست، راه رفتن را به بعد از سجده تأخير بيندازد اين كار را ميكند، ولي در هر صورت طي كردن اين فاصله نبايد فعل كثير حساب شود. (1150) اگر كسي بعد از سر برداشتن امام از ركوع رسيد، ميتواند به امام اقتدا كند وتكبيرة الاحرام بگويد، اما ركوع بجا نياورد ولي در يك سجده يا دو سجده امام را متابعت كند ودر ركعت بعد كه امام بر ميخيزد ركعت اول مأموم حساب ميشود وبنا بر اظهر تجديد تكبيرة الاحرام لازم نيست. (1151) اگر موقعي برسد كه امام مشغول خواندن تشهد آخر نماز است، چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، بايد بعد از نيت وگفتن تكبيرة الاحرام بنشيند وتشهد را با امام بخواند ولي سلام را نگويد وصبر كند تا امام سلام نماز را بدهد، وبنا بر احتياط مستحب در اين حال به صورت تجافي بنشيند، كه توضيح آن خواهد آمد، بعد بايستد وبدون آن كه دوباره نيت كند وتكبير بگويد، حمد وسوره را بخواند وآن را ركعت اول نماز خود حساب كند، و هم چنين بنابر اظهر در غير تشهد ركعت آخر هم ميتواند چنين كند. (1152) در نماز جماعت بايد بين مأموم وامام پرده ومانند آن، كه پشت
آن ديده نميشود، فاصله نباشد، و هم چنين است بين انسان ومأموم ديگري كه انسان به واسطه او به امام متصل شده است، ولي اگر امام مرد ومأموم زن باشد، چنانچه بين آن زن وامام، يا بين آن زن ومأموم ديگري كه مرد است وزن به واسطه او به امام متصل شده است، پرده ومانند آن باشد اشكال ندارد.
---
[ 226 ]
(1153) مأموم نبايد بنابر اظهر جلوتر از امام بايستد واظهر اين است كه ميتواند مساوي امام بايستد، ولي احتياط در اين است كه مساوي هم نايستد بلكه از امام عقب تر باشد، وافضل آن است كه اگر مأموم يك نفر است در طرف راست امام بايستد واگر بيشتر هستند پشت سر او قرار بگيرند. (1154) اگر بعد از شروع نماز، بين مأموم وامام، يا بين مأموم وكسي كه مأموم به واسطه او متصل به امام است، پرده يا چيز ديگري كه پشت آن را نميتوان ديد فاصله شود، نماز فرادي ميشود وصحيح است. (1155) بايد بين جاي سجده مأموم وجاي ايستادن امام به قدر يك انسان كه به سجده رفته است فاصله نباشد، بنا بر اين اگر بين آن دو اين مقدار فاصله بود - يعني از سر تا نوك انگشتان پاي يك نفر كه در سجده است -، بنا بر اظهر نماز جماعت اشكال دارد، و هم چنين اگر بين انسان ومأمومي كه جلوي او ايستاده وبه وسيله او به امام متصل است به همين مقدار فاصله باشد نمازش اشكال دارد، واحتياط مستحب آن است كه جاي سجده مأموم با جاي كسي كه جلوي او ايستاده، هيچ فاصله نداشته باشد، واگر فاصله به قدر يك گام متعارف ومعمولي باشد، بنا بر اظهر اشكالي ندارد. (1156) اگر مأموم به واسطه كسي كه طرف راست يا چپ او اقتدا كرده به امام متصل باشد واز جلو به امام متصل نباشد، چنانچه كمتر از مقداري كه در مسأله فوق گفته شد فاصله داشته باشد، نماز وجماعتش صحيح است. (1157) اگر در اثناء نماز، بين مأموم وامام، يا بين مأموم وكسي كه مأموم به واسطه او به امام متصل است به مقدار فوق فاصله پيدا شود، نمازش فرادي ميشود
وصحيح است. (1158) اگر نماز همه كساني كه در صف جلو هستند تمام شود، يا همه نيت فرادي نمايند، چنانچه فاصله به اندازه فوق نباشد نماز صف بعد به طور جماعت صحيح وگرنه نمازشان فرادي ميشود وصحيح است. (1159) اگر در ركعت دوم اقتدا كند، مستحب است قنوت وتشهد را با امام بخواند واحتياط مستحب آن است كه موقع خواندن تشهد، به حال تجافي بنشيند،
---
[ 227 ]
يعني انگشتان دست وسينه پا را به زمين بگذارد وزانوها را بلند كند، وبايد بعد از تشهد، با امام برخيزد وحمد وسوره را بخواند، واگر براي سوره وقت ندارد، حمد را تمام كند ودر ركوع خود را به امام برساند، وچنانچه طوري است كه اگر بخواهد حمد را بخواند ويا تمام كند به ركوع امام نميرسد اظهر تمام كردن حمد است اگر چه احتياط در قصد فرادي است. (1160) اگر موقعي كه امام در ركعت دوم نماز چهار ركعتي است اقتدا كند، بايد در ركعت دوم نمازش كه ركعت سوم امام است بعد از دو سجده بنشيند وتشهد را به مقدار واجب بخواند وبرخيزد وچنانچه براي گفتن سه مرتبه تسبيحات وقت ندارد، يك مرتبه بگويد ودر ركوع يا سجده خود را به امام برساند، واگر يك مرتبه تسبيحات را هم وقت ندارد كمتر از آن بگويد وبه ركوع امام برسد واگر اصلا وقت ندارد، قريب است كه هيچ ذكر نگويد وبا امام ركوع كند، اگر چه احتياط در قصد انفراد واتمام است. (1161) اگر در ركعت سوم يا چهارم در حالي كه امام ايستاده اقتدا كند، بنابر احوط بايد حمد وسوره را بخواند واگر براي سوره وقت ندارد، بايد حمد را تمام كند ودر ركوع خود را به امام برساند، وچنانچه طوري است كه اگر حمد بخواند يا حمد را بخواهد تمام كند به ركوع نخواهد رسيد احتياط در اين است كه قصد فرادي كند وحمد را تمام كرده وبقيه نماز را هم خودش بخواند، ولي اگر مأموم در ركعت دوم خود چنانچه طوري است كه اگر بخواهد حمد را تمام كند به ركوع امام نميرسد، نميتواند حمد را رها كرده وهمراه امام
به ركوع برود، بلكه بايد حمد را تمام كند وخود را در سجده به امام برساند، گرچه احوط در اين صورت قصد فرادي است. (1162) كسي كه ميداند اگر سوره را بخواند در ركوع به امام نميرسد، بايد سوره را نخواند. (1163) كسي كه اطمينان دارد كه اگر سوره را شروع كند يا تمام نمايد به ركوع امام ميرسد، احتياط واجب آن است كه سوره را شروع كند، يا اگر شروع كرده تمام نمايد.
---
[ 228 ]
(1164) اگر امام ايستاده باشد ومأموم نداند كه در كدام ركعت است ميتواند اقتدا كند، ولي بايد حمد وسوره را به قصد قربت بخواند واگر بعدا بفهمد كه امام در ركعت اول يا دوم بوده، نمازش صحيح است. (1165) اگر به خيال اين كه امام در ركعت اول يا دوم است حمد وسوره نخواند وبعد از ركوع بفهمد كه در ركعت سوم يا چهارم بوده، نمازش صحيح است، ولي اگر پيش از ركوع بفهمد، بايد حمد وسوره را بخواند واگر وقت ندارد، فقط حمد را بخواند وبعد خود را به امام برساند. (1166) اگر به خيال اين كه امام در ركعت سوم يا چهارم است حمد وسوره بخواند وپيش از ركوع يا بعد از آن بفهمد كه در ركعت اول يا دوم بوده، نمازش صحيح است. (1167) اگر موقعي كه مشغول نماز مستحبي است جماعت بر پا شود، چنانچه اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت ميرسد، مستحب است نماز را رها كند ومشغول نماز جماعت شود، بلكه اگر اطمينان نداشته باشد كه به ركعت اول برسد مستحب است به همين كيفيت عمل نمايد. (1168) اگر موقعي كه مشغول نماز سه ركعتي يا چهار ركعتي است جماعت بر پا شود چنانچه به ركوع ركعت سوم نرفته واطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت برسد، مستحب است به نيت نماز مستحبي نماز را دو ركعتي تمام كند و خود را به جماعت برساند. (1169) اگر نماز امام تمام شود ومأموم مشغول تشهد يا سلام اول باشد، لازم نيست نيت فرادي كند.
---
[ 229 ]