سجود
(854) نماز گزار بايد در هرركعت از نمازهاي واجب ومستحب، بعد از ركوع دو سجده كند وسجده آن است كه پيشاني وتمام كف دو دست وسر دو زانو وسر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارند. (855) بنا بر احتياط مقدار پيشاني كه به زمين گذاشته ميشود نبايد كمتر از مقدار پهناي يك ناخن باشد، گرچه كفايت مطلق گذاشتن پيشاني روي زمين بدون تعيين مقدار، خالي از وجه نيست، ودر صورت رعايت احتياط در مقدار سجده گاه، يعني پهناي يك ناخن، احوط اتصال اين مقدار از زمين است به همديگر، پس سجود بر دانه هاي تسبيح متعارف خلاف احتياط است. (856) دو سجده روي هم يك ركن است كه اگر كسي در نماز واجب عمدا يا از روي فراموشي هر دو را ترك كند، يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است. (857) اگر عمدا يك سجده كم يا زياد كند، نماز باطل ميشود، واگر سهوا يك سجده كم كند حكم آن بعدا گفته خواهد شد. (858) اگر پيشاني را عمدا يا سهوا بر زمين نگذارد، سجده نكرده است، اگر
---
[ 168 ]
چه جاهاي ديگر به زمين برسد. ولي اگر پيشاني را به زمين بگذارد وسهوا جاهاي ديگر را به زمين نرساند، يا سهوا ذكر نگويد سجده صحيح است. (859) كفايت هرذكري كه در سجده بگويد خالي از وجه نيست. ولي احتياط مستحب آن است كه سه مرتبه " سبحان الله " يا يك مرتبه " سبحان ربي الاعلي و بحمده " بگويد ومستحب است " سبحان ربي الأعلي وبحمده " را سه يا پنج يا هفت مرتبه بگويد. (860) در سجود بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد. واگر نتوانست به اندازه ذكر واجب آرامش بدن داشته باشد، اصل وجوب ذكر ساقط نميشود، واگر به هيچ وجه بدنش آرام نميگيرد احوط اين است كه نماز ديگري هم بخواند و سجده آن را با اشاره انجام دهد ومنظور از آرامش بدن، توقف ومكث بين سر گذاشتن وبرداشتن است. (861) اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد وبدن آرام بگيرد عمدا ذكر سجده را بگويد، يا پيش از تمام شدن ذكر عمدا سر از سجده بردارد، نماز باطل است. (862) اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد وبدن آرام گيرد، سهوا ذكر سجده را بگويد وپيش از آن كه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه كرده بايد دوباره در حال آرام بودن، ذكر را بگويد. (863) اگر بعد از آن كه سر از سجده برداشت، بفهمد كه پيش از آرام گرفتن بدن ذكر را گفته يا پيش از آن كه ذكر سجده تمام شود سر بر داشته نمازش صحيح است. (864) موقعي كه ذكر سجده را ميگويد بايد تمام هفت عضو روي زمين باشند واز زمين برداشته نشوند ولي موقعي كه مشغول گفتن ذكر نيست، اگر غير پيشاني جاهاي ديگر را از زمين بردارد ودوباره بگذارد اشكال ندارد. (865) اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده سهوا پيشاني را از زمين بردارد نميتواند دوباره به زمين بگذارد وبايد آن را يك سجده حساب كند. ولي اگر جاهاي ديگر را سهوا از زمين بردارد، بايد دو مرتبه به زمين بگذارد وذكر را بگويد. (866) بعد از تمام شدن ذكر سجده اول بايد بنشيند تا بدن آرام بگيرد وبعد به ---
[ 169 ]
سجده رود. (867) جاي پيشاني نمازگزار از محل ايستادن او در قيام ومحل دو انگشت بزرگ پا در موقع سجده به اندازه يك خشت كه چهار انگشت بسته است بايد بلند تر نباشد واحتياط در اين است كه پايين تر از چهار انگشت بسته هم نباشد. (868) در زمين سراشيب كه سراشيبي آن درست معلوم نيست، بايد جاي پيشاني نماز گزار از جاي انگشتهاي پا بيش از چهار انگشت بسته بلند تر نباشد وبنا بر احتياط بايد پايين تر نيز نباشد. (869) اگر پيشاني را سهوا به چيزي بگذارد كه از جاي انگشتهاي پا وسر زانوهاي او بلند تر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندي آن به قدري است كه نميگويند در حال سجده است، ميتواند سر را بردارد وبه چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد، ومي تواند سر را كم كم بكشد تا به روي آنچه به اندازه چهار انگشت يا كمتر است برسد، واگر بلندي آن به قدري است كه ميگويند در حال سجده است احتياط واجب آن است كه پيشاني را از روي آن بكشد تا به روي چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است برسد، واگر كشيدن پيشاني ممكن نيست، بنا بر احتياط واجب بايد نماز را تمام كند ودوباره بخواند. (870) بايد بين پيشاني وآنچه بر آن سجده ميكند چيزي نباشد پس اگر مهر به قدري چرك باشد كه پيشاني به خود مهر نرسد، سجده باطل است، ولي اگر مثلا رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد. (871) در سجده بايد تمام كف دست را بر زمين بگذارد ولي در حال ناچاري پشت دست هم مانعي ندارد. واگر پشت دست ممكن نباشد، بايد مچ دست را بگذارد وچنانچه آن را هم نتواند، بايد تا آرنج هر جا را كه ميتواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممكن نيست، گذاشتن بازو كافي است. (872) در سجده بايد سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد واگر روي انگشت بزرگ پا يعني طرف ناخن ويا پشت آن را هم به زمين بگذارد كافي بودنش خالي از وجه نيست ولي خلاف احتياط
است. واگر فقط انگشت هاي ديگر پا، يا
---
[ 170 ]
روي پا را به زمين بگذارد، يا به واسطه بلند بودن ناخن، سر شست به زمين نرسد نماز باطل است. (873) كسي كه مقداري از شست پايش بريده، بايد بقيه آن را به زمين بگذارد، واگر چيزي از آن نمانده، يا اگر مانده خيلي كوتاه است، بايد بقيه انگشتان را بگذارد واگر هيچ انگشت ندارد، بايد هرمقداري از پا باقي مانده به زمين بگذارد. (874) مهر يا چيز ديگري كه بر آن سجده ميكند، بايد پاك باشد ولي اگر مثلا مهر را روي فرش نجس بگذارد، يا يك طرف مهر نجس باشد وپيشاني را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد. (875) كسي كه فراموش كرده كه موضع سجده او نجس بوده ويا نميدانسته و بعد از نماز فهميده، در صورتي كه قصد قربت داشته، نمازش صحيح است، واگر در بين نماز فهميد، اگر در حال سجده است پيشاني را از موضع نجس كم كم بكشد تا به موضع پاك برسد واگر بعد از سجده فهميد، سجده هاي گذشته صحيح است. (876) اگر محل سجده منحصر در نجس شد، سقوط شرطيت طهارت خالي از وجه نيست، واگر امر دائر است كه به محل نجس سجده كند يا بر لباس پاك، تخيير خالي از وجه نيست ودر صورتي كه اميد بر طرف شدن عذر را دارد، احوط تأخير نماز براي آخر وقت است. (877) اگر موضعي كه پيشاني بر آن گذاشته ميشود نجس باشد وحالت سرايت هم نداشته باشد ولي قسمتي از آن به مقداري كه براي سجده لازم است پاك باشد، سجده بر آن كفايت ميكند. (878) اگر در روي پيشاني دمل ومانند آن باشد، چنانچه ممكن است بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند واگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند ودمل را در گودال وجاي سالم را به مقداري كه براي سجده كافي باشد بر زمين بگذارد. (879) اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد بايد به يكي از دو طرف پيشاني سجده كند واحتياط در اين است كه اگر طرف راست ممكن است آن را بر طرف چپ پيشاني مقدم بدارد واگر ممكن نيست به چانه واگر به چانه هم
ممكن نيست بايد با سر اشاره كند واگر آن هم نشد با بستن وباز كردن چشمها سجده را
---
[ 171 ]
انجام دهد. (880) كسي كه نميتواند پيشاني را به زمين برساند بايد به قدري كه ميتواند خم شود ومهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است روي چيز بلندي گذاشته وطوري پيشاني را بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است، ولي بايد بنابر احتياط كف دستها وزانوها وانگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد. (881) كسي كه هيچ نميتواند خم شود، براي سجده بايد سر را به قصد سجده خم كند وبراي برخاستن از سجده، سر را بلند كند واگر اين هم ممكن نشد، به قصد سجده چشم را ميبندد وبه قصد برخاستن، چشم را باز ميكند ولازم نيست در اين صورت بقيه اعضا يعني كف دست وزانو وانگشت بزرگ پا روي زمين باشد، گرچه اين كار در صورت امكان موافق احتياط است. (882) اگر پيشاني بي اختيار از جاي سجده بلند شود، چنانچه در موقع سجده استقرار پيدا كرده بود وحالا ميتواند خود را نگه دارد وبه سجده برنگردد، بايد نگذارد دوباره به جاي سجده برسد، واين يك سجده حساب ميشود، چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه، واگر نتواند سر را نگه دارد وبي اختيار دوباره به جاي سجده برسد، روي هم يك سجده حساب ميشود واگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد. واگر استقرار پيدا نكرده بود حتي اگر ميتواند خود را نگه دارد، بايد به سجده برگردد وروي هم يك سجده حساب ميشود وبايد ذكر را بگويد، واگر سجده اول است يك سجده ديگر بجا آورد. (883) اگر روي چيزي كه بدن روي آن آرام نميگيرد سجده كند باطل است ولي روي تشك يا چيز ديگري كه بعد از سر گذاشتن ومقداري پايين رفتن آرام ميگيرد، سجده اشكال ندارد. (884) در ركعت اول وسوم كه تشهد ندارد مثل ركعت سوم نماز ظهر وعصر و عشاء، اگر بعد از سجده دوم بدون آن كه مقداري بنشيند براي ركعت بعد برخيزد، بنا بر اظهر نمازش صحيح است. ولي بنا بر احتياط مستحب بعد از سجده دوم بايد قدري
بي حركت نشسته وبعد برخيزد. (885) مستحب است تكبير گفتن در موقع رفتن به سجده وبعد از سر بر داشتن
---
[ 172 ]
از آن، ومستحب است در حال تكبير دستها را بلند كند، وبراي مرد مستحب است در موقع سجده رفتن، دست ها را زودتر از زانوها بر زمين بگذارد ودر موقع بلند شدن براي قيام، زانوها را زودتر از دست ها از زمين بردارد وزن در حال رفتن به سجده، اول زانوها را به زمين ميگذارد بعد دست ها را، ومستحب است در حال سجده بيني نيز به خاك ويا هر چه سجده بر آن جايز است گذاشته شود وبين دو سجده دعاهايي كه وارد شده بخواند، مثل استغفار ومانند آن ومستحب است در بين دو سجده به حال تورك بنشيند (يعني بر ران چپ بنشيند وقدم راست را بر كف قدم چپ بگذارد) وبرروي دو پا نشستن مكروه است، وبراي زن مستحب است نشستن بر نشيمنگاه وبالا آوردن زانوها وچسباندن ران ها به يكديگر، و همچنين مستحب است نمازگزار در وقت بلند شدن براي ايستادن بگويد: " بحول الله وقوته اقوم واقعد ".