سجــود
مسأله 1054- نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاي واجب و مستحب بعد از ركوع دو سجده كند، و سجده آن است كه پيشاني و كف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد.
مسأله 1055- دو سجده روي هم يك ركن است، كه اگر كسي در نماز واجب عمداً يا از روي فراموشي هر دو را ترك كند، يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.
مسأله 1056- اگر عمداً يك سجده كم يا زياد كند، نماز باطل ميشود، و اگر سهواً يك سجده كم كند، حكم آن بعداً گفته خواهد شد.
مسأله 1057- اگر پيشاني را عمداً يا سهواً به زمين نگذارد سجده نكرده است، اگرچه جاهاي ديگر به زمين برسد، ولي اگر پيشاني را به زمين بگذارد و سهواً جاهاي ديگر را به زمين نرساند، يا سهواً ذكر نگويد، سجده صحيح است.
مسأله 1058- احتياط واجب آن است كه در سجده سه مرتبه -سُبْحانَ اَلله- يا يك مرتبه -سُبْحانَ رَبِّي الاَعْلي وَ بِحَمْدِه- بگويد، و بايد اين كلمات دنبال هم و به عربي صحيح گفته شود، و مستحب است -سُبْحانَ رَبِّي الاَعلي وَ بِحَمْدِه- را سه يا پنج يا هفت مرتبه بگويد.
مسأله 1059- در سجود بايد به مقدار ذكر واجب بدن آرام باشد، و موقع گفتن ذكر مستحب هم، اگر آن را به قصد ذكري كه براي سجده دستور دادهاند بگويد، آرام بودن بدن لازم است.
مسأله 1060- اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد و بدن آرام بگيرد، عمداً ذكر سجده را بگويد، يا پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.
مسأله 1061- اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد و بدن آرام گيرد، سهواً ذكر سجده را بگويد، و پيش از آن كه سر از سجده بردارد بفهمد اشتباه كرده است، بايد دوباره در حال آرام بودن ذكر را بگويد.
مسأله 1062- اگر بعد از آن كه سر از سجده برداشت بفهمد كه پيش از آرام گرفتن بدن ذكر را گفته، يا پيش از آن كه ذكر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحيح است.
مسأله 1063- اگر موقعي كه ذكر سجده را ميگويد، يكي از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد، نماز باطل ميشود، ولي موقعي كه مشغول گفتن ذكر نيست، اگر غير پيشاني جاهاي ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد اشكال ندارد.
مسأله 1064- اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده سهواً پيشاني را از زمين بردارد، نميتواند دوباره به زمين بگذارد، و بايد آن را يك سجده حساب كند، ولي اگر جاهاي ديگر را سهواً از زمين بردارد، بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذكر را بگويد.
مسأله 1065- بعد از تمام شدن ذكرِ سجده اوّل، بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.
مسأله 1066- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوها و سرانگشتان پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد؛ بلكه احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتان و سر زانوهايش پست تر از چهار انگشتِ بسته نباشد.
مسأله 1067- در زمين سراشيب كه سراشيبي آن درست معلوم نيست، اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشت هاي پا و سر زانوهاي او مختصري بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد، اشكال ندارد.
مسأله 1068- اگر پيشاني را به چيزي بگذارد كه از جاي انگشت هاي پا و سر زانوهاي او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندي آن به قدري است كه نميگويند در حال سجده است، بايد سر را بردارد و به چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد، و اگر بلندي آن به قدري است كه ميگويند در حال سجده است، احتياط واجب آن است كه پيشاني را از روي آن به روي چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد، و اگر كشيدن پيشاني ممكن نيست، بنابر احتياط واجب بايد نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
مسأله 1069- بايد بين پيشاني و آنچه بر آن سجده ميكند چيزي نباشد، پس اگر مُهر به قدري چرك باشد كه پيشاني به خود مُهر نرسد، سجده باطل است، ولي اگر مثلاً رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.
مسأله 1070- در سجده بايد كف دست را بر زمين بگذارد، ولي در حال ناچاري پشت دست هم مانعي ندارد، و اگر پشت دست ممكن نباشد، بايد مچ دست را بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند، بايد تا آرنج هرجا را كه ميتواند بر زمين بگذارد، و اگر آن هم ممكن نيست، گذاشتن بازو كافي است.
مسأله 1071- در سجده بايد سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد، و اگر انگشتهاي ديگر پا، يا روي پا را به زمين بگذارد، يا به واسطه بلند بودن ناخن سر شست به زمين نرسد، نماز باطل است، و كسي كه به واسطه ندانستن مسأله نمازهاي خود را اين طور خوانده، بايد دوباره بخواند.
مسأله 1072- كسي كه مقداري از شست پايش بريده بايد بقيه آن را به زمين بگذارد، و اگر چيزي از آن نمانده، يا اگر مانده خيلي كوتاه است، بايد بقيه انگشتان را بگذارد، و اگر هيچ انگشت ندارد، بايد هر مقداري از پا باقي مانده به زمين بگذارد.
مسأله 1073- اگر به طور غير معمول سجده كند، مثلاً سينه و شكم را به زمين بچسباند، و يا پاها را دراز كند، اگرچه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد، بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1074- مُهر يا چيز ديگري كه بر آن سجده ميكند بايد پاك باشد، ولي اگر مثلاً مهر را روي فرش نجس بگذارد، يا يك طرفِ مُهر نجس باشد و پيشاني را به طرف پاك آن بگذارد، اشكال ندارد.
مسأله 1075- اگر در پيشاني دُمَل و مانند آن باشد، چنانچه ممكن است بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند، و اگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند و دُمَل را در گودال و جاي سالم را به مقداري كه براي سجده كافي باشد بر زمين بگذارد.
مسأله 1076- اگر دُمَل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد، بايد به يكي از دو طرف پيشاني سجده كند، و اگر ممكن نيست به چانه، و اگر به چانه هم ممكن نيست، بايد به هر جاي از صورت كه ممكن است سجده كند، و اگر به هيچ جاي از صورت ممكن نيست بايد با جلو سر سجده نمايد.
مسأله 1077- كسي كه نميتواند پيشاني را به زمين برساند، بايد به قدري كه ميتواند خم شود و مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است، روي چيز بلندي گذاشته و پيشاني را طوري بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است؛ ولي بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد.
مسأله 1078- كسي كه هيچ نميتواند خم شود، بايد براي سجده بنشيند و با سر اشاره كند، و اگر نتواند بايد با چشم ها اشاره نمايد، و در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه اگر ميتواند مهر را بلند كند و بر پيشاني بگذارد؛ و اگر با سر يا چشم ها هم نميتواند اشاره كند، بايد در قلب نيت سجده كند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براي سجده اشاره نمايد.
مسأله 1079- كسي كه نميتواند بنشيند، بايد ايستاده نيت سجده كند، و چنانچه ميتواند براي سجده با سر اشاره كند، و اگر نميتواند با چشم ها اشاره نمايد، و اگر اين را هم نميتواند در قلب نيت سجده كند، و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براي سجده اشاره نمايد.
مسأله 1080- اگر پيشاني بي اختيار از جاي سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد بايد نگذارد دوباره به جاي سجده برسد، و اين يك سجده حساب ميشود، چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه؛ و اگر نتواند سر را نگه دارد و بي اختيار دوباره به جاي سجده برسد، روي هم يك سجده حساب ميشود، و اگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد.
مسأله 1081- جائي كه انسان بايد تقيه كند، ميتواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد، و لازم نيست براي نماز به جاي ديگر برود، ولي اگر بتواند بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح ميباشد طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد، نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد.
مسأله 1082- اگر روي تشك پر يا چيز ديگري كه بدن روي آن آرام نميگيرد سجده كند، باطل است.
مسأله 1083- اگر انسان ناچار شود كه در زمين گِل نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براي او مشقّت ندارد، بايد سجده و تشهد را به طور معمول به جا آورد، و اگر مشقّت دارد ميتواند در حالي كه ايستاده براي سجده با سر اشاره كند و تشهد را ايستاده بخواند، و اگر سجده و تشهد را به طور معمول هم به جا آورد، نمازش صحيح است.
مسأله 1084- در ركعت اوّل و ركعت سوميكه تشهد ندارد ـ مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا ـ، بنابر احتياط واجب بايد بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.